•^^.^:

.'^ParticuIa prior, ' v-

qua de eius nomine, aetate, patria et ingenio agituf. "*

f^>

in iKtiunQ^f^ ^ 0^

^:«^6'.

'-•i--.*"

w^,"

^^

ju ben

" ■".',■ ■'w''J'

auf ^en 12'«"' 13'«« unb 16''" Slpril i/^

angeorlMietcn

offrntlirljf n |)rttfunjjnT, tl^rertjunjjrn untr ttftreubunani

^ . Ufr 0rl)ulrr --^sM^i

in t>er @t i^atjarinenfc^ule in ;0u6ecf,

■*•; . -.i.

'.a-^

■j.'*^ I

von

SDireftot unb ^rofeffor.

©cr Stn^ang cnt^dlt blc fc^§ unt jnjanjigfte ^ortfe^ung »on furjcn
^Jtac^rid^tcn uber bic @t. ;^atf)arincnf(^ule in"1£u6edF.

iLiil&ecit 1882.

®cbru(ft bei ®. S. ©d^mibt,

vtf^

e. .C"'»*»*»^ «• ^o^w. Katb« S8«d)6tucf fr.

..,-^'^ir.^*r$!^^

:-i>../V.- - 4.f . ■ .«f-2.".v:>..^...»j«-g^, ,. - ' ^^111 -faair 'tt

,J

,*'»fi if-

>»-, ~» -^

•■:, • ■•*-

L '? " ■

■- ■ » ■ /

l-j.Jj.:-l.».;. ?.-J-— ,

.L. •'**'^^' '''^*-*^-* -^* "■'-'*-^ jta.'. ., ..jJ..'. .^.f.^ .^ .v?i

-^.

'^'

■*.■"■ • ;

A>.

M Jecimus hic annus agltur, ex quo coniunctlonum Latlnarum utroque cum modo
rCOiuungi solitarum yim ac naturam^ plenius, quam ad id factum est, aperimdam mihi
.proposui. Nam plericpie grammatici alii id tantum agunt, ut, consilio quidem optimo,
qui usus aurea literarum Romanarum aetate valuerit , perspicuis regulis selectisqne
-Ciceronis, Livii, aliorum exemplis demonstrent; alii yero totius linguae usum et con*
suetudinem doctrina amplexi sunt; quiplerique neque secula, neque varia dicendi ge^
nera, neque singulonun scriptorum indolem ordine distinxerunt , sed correptis unde^
quaque commistisque et poetarum et oratorum paucis exemplis regulas effantur, quas
qai seculi sunt, singulos scriptores scindendo, urendo, paene dicam, pessumdederunt
Sic, quantum in Plauto erratum temereque illatum vitiorum sit, dici yix potest •). Cui
labi a prioribus seculis in nostra defluenti tempora succurrendum esse plurimi viri
^octi et intellexerunt et edixerunt; ego vero arduam hanc rem subire ausus sum.
^uod ut fieri posset, nova erat instituenda particularum collectio, quae scriptomm
aetates prosequens, non id quod interpretes tentassent, arrtperet, sed quod probatissimi
codices monsti'arent, acciu-atissime componeret ac diiudicaret; ut inde demum, quid
vel quaeque aetas, vel cuiusque scriptoris ingenium, vel totius linguae natura lum
ferret tum iuberet intelligeretur. In eoque exantlando labore ad Neronis usque im-

•) Quid quod ipse Godofr. Ilermannus, qinim Carpentarii^ (L. B. 1513 8.) editionl inter-
nolatae maiorem, quam debebat, fidem tribuisset, in Fraef. adTrinum . nuUo modo probandaro
in liac re regulam proposuit, qui in anriquioribus L. L. scriptoribus neget ad viTum
resecandam esse modorum rectionem; cam quidem serioribus d«mum temporibus con
^titisse. Atqui non, quo antiquiores linguae Semiticae, eo rudiores esse solcnt; sed ut ii

m

aliis analogiac partibus, ita in modorum electione acerrimo sensu prisci illi homines iisi repe-
riuntur. 'Quod non minus apiid Latinos et in PlaiUo valet; in qnem, conlunctivo praescrtim
invehendo, saepissime peccaverunt. Nam particula quum fere ubique indicativum apud enm
ftagitat, coniunctivum pleruraque interpretibus debemus; velut Ampliit. -V, 2,4, omnes quas
novi inde a Camerario editt. praebent: Multo adeo tneUua, guam iUi, quum sim Juppiter; sed om*
nes MSS., ed. pr., Ven. 1486, Fiiis: guum sum Juppiter. Pseud. I, 5, 61, Quid ceiues? Bdepol
merito esse iratum arbitror , Quumapud te parum stetfides; quod nunc, ut stet versus, correicrunt:
siet parum fldes. Cod. vero iiterque Camcrarii (longe ia Plauto optimi) parum tte fidea habent.
Unae facifc est vcrum erucre: Quum apud te parum'st ei fidea. Interdum tamen ipsi nodd.
crrant, ut in Asinaria. Servi duo fraiule mercatorem qucndam oircumventuri alter se atrier-
sera simulavit et in tonstrina sc homini obtulit. £um iam fictum atriensem mercator domi
quacrens cum altero servo fraudis socio colloqiutur II, 3, 13: Libanius servus: Si sit iomi,
(ncrus) dicam tibi. Merc. Quid, eius atriensem? Li. JSikHo mage intua est. Merc. Z*W '»f ? Li.
^d tonsorem ire dixit. Mcrc. Quum venisset, post non redUt? Quod explicant: nonne rediit,
abiit? Id vero yel ob id falsitatis suspicionem movet, quod quum coniunct.

postquam - illuc

(0

t ■•itg Mu^iLJ. L jJT-- -» ■ ,

2 — . .

perium progressus aliquantisper substiti, ut tamen, ftuid esset inventum, antequami'
silra rerum densior oculorum aeiem hebetaret, limatius pei*spicerem. Itaque qui usus
particulae Quum ad Gracchorum fere aetatem fuerit, proponere hac scriptiuncula
▼olueram. Verum quum libris aliquamdiu esset carendum, dein morbi diuturni lan-
gnor fatalis interreniret, txun rero multa in me scholastica munera diu ob aegriludinQm
intermissa irru6rent; abiiciendum scilicet erat in mediam iam viam promotum con-
silium, alioque vertendum, in quo et otii minus llagitaretur animique remissio coo-
cederetur supinior. Statui igitur ex M. Maniiii astronomicon libris (i. e. ex eius p«?-'
male ^strologicas, quae nunc dicuntur, rationes tractante) locos quosdam excerpere,
qui]>us quomodo in poetis interpretandis corrigendisve versandum esset posset patere.
Si quidem id quoque non sine.fractu futurum intelligebam , si, quae esset supellex
in tali negotio ante comparanda, qua deinde via eundum, quae pericula quibus cau-
tioiiibus essent declinanda, quae carpenda adminicula, quae iudicii vel fulturae vel
illecebrae dispiciendae, fusius doceretur, quam librorum impressorum pati plerumque
rationes adsolent. Quod autem ipse me altius in astrologicas superstitiones immer-
gerem, in causa erat ipsa ista particularum consectatio. Mox enim, quum accessissem
ad Manilium, id quidem mihi liquere coepit, sine accuratiore MSS. inspectione nihil
posse certi de eo scriptore statui. Deinde vero insignes iudicandi de singulis diffi-
cultatcs, et mirum poetae ingenium, et MSS. depravationes inauditae, et ingeniosis-
$imorum homiaum, Scaligerorum , Bentleiorum , D'orTilIiorum concertationes *) adeo

— — -^ I'"

plusq. adsumsir, quem nec uta^ietato ad eam part. nmquam, et apud omnes poetas rarissime
invenies. In quibus ctmctis liaec tantum cxempla reperi. Incerta: Lucil. Fragm. Sat. II.
Quem iUi quum vidissent Hortensius Postumiusque, ciusd. L.XXVI. : Quum studio tn gymnasio in
dupUci corpus ticcassem pila. Certa haec: CatiiW.hWlH, ^5: quumsBnguinesacro-pacificasset heros.
Tibull. I, 5, 12: Carmine quum magico praecinuisset anus. Ovid. Heroid. XV, 161: quum lassoa
potuissem-artus. Met. II, 634. quum candidus ante fuisses. III, 476: Quam quum vidisset abire.
VlII, 580: Quum bia quinque iuvencos-maetassent. XI, 340: Qwum se saxo misisset. XII, 11:
fuum taera parassent. Scfipt. in Obit. Maec. 126: quum iam torsisset habenai. Ovidium vides
ctiam in hac re novatorem. Sed aliud maius est in Plauto. Quamquam enim Latini vcrba eundi
et veniendi inter se mutant interdum, tamen, ubi ca verba in antithesi sibi opponuntur, (ire,
redire,) quod hic est, nemo unquam potuit alterum pro altero scribere. Itaque, q^ium Palat. 4.
glossam superscribat ieistet, cam in carmina recepit Bothius. Non recte. Nam quis unquam
etiam orator hic coni. plusq. usus csset, ubi quum est postquam'\. e. ex quo? Itaque sic legamus :
Ad tonsorem ire disit. Merc. Conveni; set post non rediit? Fraudis suspicionem lam eximi sibi
ittdicans: Conveni, ait; nam in tonstrina istum viderat, ut putabat. Con et quom ubique fere

5ro libidine scribuntur a librariis, ut haec non correctio, sed syllabarum melior dispositio dici
ebeat. De coniunctivo unum nunc addo; in oratione obliqua, quae per «f, »e, etc. inducatur,
etiam plusq. in coni. ad particulam quum accedere. Terent. TPhorm. III., 2, 17: IVeque, Antipho
oHa eum occupatiu esset soHieitudine, Tum hoe esse mi obieetum malum ! Neque est utinam ne, \inde
apparet ■cribendum: hoe esset mi obieetum malum.

fc)^ Ed. pr. est Jo. Regiomontani, a. 1472, 4to, Norimb., qnae fluxit e cod, interpolato.
Iiicet enim ex uno libro omnia, quae habemus, excmplaria scripta profecta sint, tamen alii
libri omnia autographi menda fideliter servaverunt, ut Vossianus 2. oc Lipsiensis; alii pauca
pnkdenter correxerunt, ut Gemblacensis et audacins paulo Venetus ; alii satis pingiii plerumque
mdicio vitiosas lectiones eximunt, velut Cassinensis, Oxoniensis, Falatinus et Parisinus. Lips.

. - - - . *

, • ■ _ s -^ - ■ ' - ■

me deTinxerunt, ut absistere ab opere incepto non possem, nisi ad umbiUcum p«r- •
duxissem omnia. Quam rero anceps de scriptore atque eius aetate iudicium sit, rel ,

id ostendit, quod' alii eum aeyi aurei aureum scriptorem praedicaTerunt, alii tanquam ~
hominem Christianum, tum barbarum ad Theodosiana usque reiecerunt secola, alii
Tclut suppositum et fictitium prorsus induxerunt. Ea TCro iudiciorum fluctuatio partim
inde profecta est, quod a quo hi libri compositi sint, nequaquam constat. Etenim
antiquissimus Gemblacensis nuUam nominis refert inscriptionem , nisi quod manu re-
centi appictum est : Manlius poeta ; Lipsiensis et Yossianus 1. Arato tribuit philosopho ;
in utroque autem manus recens superscripsit nomen M. Manilii ; Yossianus 2. ita rariat:
L. I. M. Mallii JEQyOM (Tolebat fortasse EQROM, i. e. equitis Romani) diuo oct.
quirino aug. proemium. L. II. Marcii Mallii astronomicon. L. III. M» Mallii boeni astro-
nomicon. L. lY. M. Mallii astronomicon. ante L. Y. inscriptio nulla est. Yossianus ~
Spanhemii : Marci Mallii Antiochi Boemi Astronomicon Divo Octavio Quirino Augusto •).
Erat autem is Manlius (tcI Mallius) Antiochus, cui inscribunt poema, bello Punico
tertio ex Africa Romam delatus, et illic manu missus astrologiae, ut ait Plinius, apud
Romanos conditor. Quae secula non ad hunc Manilium apta esse, qui post cladem
Yarianam scripserit in aperto est. Liber Cassinensis recentior Caii Manilii, recen-

vero correctiones istas ex magna parte Bnperscriptas exhibet, unde serior earum origo oculis
ipsis cernitur; eas plerasqne in ipsa carmina recipit Yoss. 1. Ulam vero cd. pr. sequnntnr
fere omnes usque ad Jos. Scaligerum. Etiamsi enim antiquis edd. (rarissimis) praeter

Basilicnsem (Hervag. 1551. fol.) iiti milii non licuit, vix tamen ita statucns errasse coarguar.
Scaligcr igitur prlmus (in ed. 2.) Gemblacensi usus est optimo, neque solum verba emendavit
egrcgie, sed eruditione, quae in eo viro suinma erat, praeclare sententias et doctrinam aperuit
tribus editionibus: Lutet. 1579, 8vo.; Lugd. Bat. 1600, 4to.; Argentor. 1655, 4to. (ultimam
curavit Boeclerus.) Fost illum quievit Manilius usque ad Bichardum Bentlelum. Nam Mich.
Fayi (Paris, 1719, 4to.) aliorumque operaria industna vlx verbo meraorari debet; quamquam

Sraeclaram acccssionem Fayi ed. habet, Daniclis Iluctii animadverslones, quibus non roinora
iiTusae eruditionis quam iniquao Scaligeri obtrectationis specimina edidit. Vernm Bentleiiu
optimis copiis largissimc instructus, diuque (per annos XL.) editionem molitus denlque opus
non absolutum Richardo nepoti qui vulgaret tradidit. Lond. 1799, 4to. Itaque factum est, nt
haud pauca, quae carpi possent, relinqucrcntur. Ea igitur llbri Indoles, tum ingens corrigendi
nudacia et frequentes aeqnallum susceptae inimicitiae innumeros elicuerunt castigatores Bent-
leii Maniliiquc, Burmannum, D'orvilIium, editores MIsc. Britan., Heringam, Bhoerium, Vier-
schrotum, Stoeberum, Jo. Schradcrum. E qulbus unus Stoeberus Argent. 1767. 8vo ipsos
Manilii llbros cum commentario edidit. Ingenium autem eius hominls Terentius descnbi^
Heautont. V, 1, 4 sq. Hoc dicam, spreta optimor^um librorum auctoritate revertisse eum aa
interpolatos. Qiiumqne Bentleli invidia nondum exstincta esset, inventi sunt, qui enm segui
mallcnt, quum Scallgeros atque Bentlelos. Egreglo vero ludiclo Bentleli ratlones, quamquam
non in omnibus, amplexus Manilium edidit et Gallice vertit Pingre Par. 1786, 8vo.

<) Asservantur nunc quldera in bibllotheca Academlae Lugduno—Batava Manilii codicM
Vosaianl duo, qul, quod cum Isaacl VossII llbrorum collectione pretio coemta Illuc venemnt, eo no-
raine insigniuntur. eorum alterum optimum 2*"", alterum neque Ipsum spernendum !■■» notavi.
Sed tertlum apiid Vossium fuisse, ^'- slmllllmum, apparet ex collatione ab EKechlele Spanhemio
instituta ad \Vlndsoram in villa J. VossII, mense Septembr. 1679. Eam, quae in Bibliotheoa
Berollnensi inter Dlezii libros servatur, liberalitad 'Willienii v. ill. debeo. Accuratius de iis
codd. rellquoque, quem conferre contlglt, npparatu critico alio loco erit tractandum.

tiseimi AL Manilii nomen praefiguat. Quod tamen etiam antiquioris secnli auctoritatem
nactum est. Siquidem Gerbertum (Sylvester II. cognorainatus a. 1003. Poritifex
Maximus obiit) epistola CXXX. M. Manilii libros de astrologia ab amico pet^re, Fa-
bricius in Bibl. Lat auctor est. Sed arrepto etiam hoc Manilii nomine, vix tamen
quis ille fuerit et quando, didicimus melius. Accidit enim ei, quod Q. Curtio et aliis,
ut a nemine neque poeta neque oratore neque grammatico antiquo unqiaam in partes
Tocatus sit; quamquam enim Cod. Lips. ad L. I. 693 — 96. in margine adscribit: hof
tref verfuf ducit in exemplum prifcianuf, nusquam tamen ab eo Grammatico Manilii mentio
facta est *). Itaque in alia omnia, ut supra significayi, ab interpretibus discessum est.
JJeque nunc singulorum de poeta opiniones proferam, ut quas omnes Bentleius refu-
taverit, Praefat. p. XI, sq.

*) Hinc ea «ipinio nata cst, qiiasi opiis non absolutum nec publici luris factum diu ora-
aibiis ignotum latuerit. Cf. prac cetcris Pingre, praefat. Neque ego, quod contra afferam,
magnopere invenio. A'am quod Grat. Cyncg. scriptorem a Manilio pendere aiunt haud pauci,
vix recte faciunt. Siquidem Grat. poema noa solum Ovid. noverat , (Pont. IV, 16, 34: Apta-
gue venandi Gratius arma dabat) sed etiam Manilius V, 199: Venatua non ille quidem, verum
arma creatis Venandi tribuet. uterque cxprimens Grat. vs. 21: His ego praesidiis nostram defen-
dere sortem Contra mile feras, at non sine carmine nisus, Carmine et arma dabo Venandi et per-
aegtiar astus Armorum. Vulgo: et non sine carmine, nisus carmine; in fine-artes,* ego ex MS^astu:
Quid, quod totum illius poematis argumentum recenset Manil., quum pergit: catulos nutrire
tagaces, i) Et genus a proavis, mores numerare per urbes ; 2) Retiaque 3) et valida venabula cus-
pidefixa, Lentaque contextis formare hastilia nodis. 4). 1) Grat. 150: Sed cur exiguos tantis in
partibus orbes Lustrambs? Prima illa canum, non ulla per artes Cura prior. Ubi omnes iiire
oftcndit: Canum prima cura, nec ulla prior. Scribo: Premit illa canum; non uUa per artes cura
prior. Lustramus et premit in antitliesi siint, ex horura poetarum morc. Ipsam catulorum nu-
tritionem vid. a vs. 287; ubi signa innatae fortitiidinis pulchre descripta vs. 2&3. CatiHus forlis
inter fraterculos debiliores Affectat matema regna sub alvo; Vbera tota tenet, • — sed tergo liber
aperto, Dum tepida indulget terris clementia mundi. Veruta ibi Caurino perstringit frigore vesper,
Ima placent, turbaque potens operitur inerti. Bis correxi; semel: sed tergo; cod: tenet* ea*
tergo. Deinde: Ima placent; Cod: Ire placet. — 2) vs. 153, 59. In qua parte cod. lectionem
tcmerc spcrnunt, vs. 182: Sed virtus irrita damno est. At vestram non vile genus, non patria
vulgo, Sparta suus et Creta suos promittit alumnos. Oratio obscurior et Manilianac similis ita in-
telngenua : At vestram virtutem (de Metagonte agitur) promittit seu pracstat gcnus non vile,
patria non vulgaris, Sparta ct Creta; (his enim parentibus Mctagon nascitur.) vs. 256. contra
correctione iuvandus: Thoes commissos (clarissima fama") leones Et subiere astu et parvis do-
Ittuere lacertis. Nam genus exiguum et, pudeat quam informe fateri, Vulpina specic; tamcn hxiio
exacta voluntas. At non est alius, quem tanta ad munia fetus Exercere velis. Ubi dupliccm apo«
dosin vides haud fcrendam: sed exacta voluntas; at oplimus ad catulos procrcandos. Lego:
Vulpina species; tarda huc exaeta voluntas. Species est ex God; it. huc. Thoes, ferae, tarde
ad iisiis domesticos domantur, domiti praestant. 3). A vs. 75. Etiam in hac parte qnaedam
menda eximcre conemur poemati pessime habito. Vs. 82. interpretes codicem non recte cor-
rigebant: Formido non stt creberrima nexu. Irreprensa suis properantem lineapinnis Implicet atque
ipso mendosa coarguat usu. Irreprensa, quod corrigunt, cat irrejn-ehensibilis. Sentenlia iis^cc: For-
mido ne sit densior; nam irreprehensibuis (non facilis colleclu) prcperantem te implicet et ipso
usu mendosa coarguat (properantem mendorum.) Idcm fecerunt vs 93: Quid, qui dentata»
illigno robore clausit Venator pedicas, quam dissimulantibus armis? Corrigunt quum;. sed apponit
Crat. quam. positivo frequentius, quam alii; 81: quam clara; 118: quam longa. 47: Cannabiaa
nuirit silvas, quam commoda nostra Armamenta operi; gravis est tutela, sed illis Tu licet Haemoniot
incbtdas aenttbus ursos. Locum intcrpunctione restitui; vulgo: gravis est tutela sed illis. Tu
Ucet etc. — - i) In hac parte pcssime iiabitus ac desperatus cst vs. 131 : Taxique pinusque Alti-

ia-

— 5 —

-,-{«•" ^ Est veix) etiam altera causa, cur tam discrepantes de Manilii aetate et ingenio
(ententiae prolatae sunt, in orationis et verborum memorabili indole posita. NamquB
oratio , modo tumore inflata , modo plane demissa , modo diffluens verbositate,
modo in brevissimum argutiarum gyrum inclusa et aenigmatum subtilitatem sectata
ingenti quadam inaequalitate laborat. Neque minus inaequalia singula verba;
alia Latina, electa, poetarum usu sancita, alia detorta, nova, sine exemplo, barbara.
Unde si cui illa sedebant, laudabat, quorum haec pepulerant animos, ad «nfima pro-
trudebant socula. ; Fudrunt etiam, qui vitioso pulchri iudicio peccarent; velut tar«
gescens Andromedae fabula in L. V, vel Ovidiano ingenio maior aliquibus visa est.
Verum, nisi totum poema suppositum putabimus, cuins suspicionis nuUa est causa
idonea, aetas quidem, qua sit opus conscriptum, ex ipsis carminibus facile demon-
Stralur. Ita in Augusti laudibus multus est, ita aurea secula iam reddita terris prae-
dicat, lamentatuv de clade Variana, (I, 894 : uf, Joedere rupto, Cum fera ductorem rapidt
Germama Varum*); de bello Actiaco, (I, 912: Necdum Jinis erat; restabant actia belln^
Dotali commissa acie^ repetitaque rerum Alea et in ponto quaesitus rector Olympi; ubi

natesque genistae; Et magis incomptos opera lutores agestia Termes. Rcfingam:. Seamagia m
comptus opera cultoris egebit Termes. Termes vocattir quivis incitltus ramus aVte dirigendus, et
opponitur virgae tureae, quam ipsa natura rectam fingit; velut vs. 138. Pfunquam sponte wa
procerus ad aera termes Exiit. llunc crgo ait opera cultoris egere ad comptus, i. e. ad decoram
et utilem venatori formam. vs. 136, restitue ex cod: mtdto sunt facta labore Cetera, quae silvia
errant hastilia nostris. Corrigunt _^cto; scd facta sunt polita, ut apud^iorat. Serm. I., 5, 32:
faetus ad unguem homo; ap. Cic. Brut. 8: facta oratio etc. Vs. 148. ita Jegitur: Hastilia caede
manu, dum pomiferis advertitur annus Frondihus, et tepidos autumnus continet imbres. Verti* et
vertitur annus, scd non adverfitur iiortis. Cod: annes; corrige: advertitur amnis Frondibtu.
Praecipit, ut hasli^ia primo autunino cacdantur, quando tempestas cst arida. Tum rivos ad
poraana advcrtebant. cf Olfr. Miiller Hetrusker, U, S2. Colum. X, 49: At ai cruda manet
caelo durata sereno, Tum iussi veniant declivi tramite rivi. Scd plura in aliud tempus reponcnda.
Meliu« fortasse aiiquis teste Velleio utatur, Manil. suo aevo non ignotum fuisse probaturns.
Ita enim Man. IV, 767: Tumque domus vere Solis (Rliodos) cui tota sacrata est, Cum caperet lu-
men magni sub Caesare mundi. Lumen mundi cst Tiberius. <^uem eundem Vellci. II, 99: vere
alteniin reip. lumen; iibi vere vidctur nobilitafae tunc alicuius sententiac assensionem in se ha-
bere. Haud mininka etiam intcr Man. et Lucil. Junior. similitudo vcrborum et sententiarum,
qtiam in fauius Aetfia exemnlis multis mihi monstrasse vidcor. Egrcgie ctiam cum Man. Keme-
sianus concinit licl. I, 40: Jam si sublimes animae eaelestia templa Sidereasque colunt sedes mun-
doque fruuntur, Man. I, 759 •' Huc migrant ex orbe suumque hahitantia caelum Aethereos vivunt
annqs mundoque fruuntur. Unum novi locum, qui orani modo cx Man. sitmtus videatur. Hic
cnim V, 12: Hinc vocat Orion magni pars maiima caeli. Quod quum in ingenti isto astro
commode dicatur, cLegantiam admiratus non aptissime in laudesLunae transtulit is, quiEpigr.
XV, L. V, Tom. II. Anthol. Burm. composuit: Luna decus mundi, magni pars maxima caelt.

•) Hic in transcursu Vellcio suam manum (nisi fallimur) rcddamus II, 105: Recensentur
res a Tibcrio a. p. Chr. quinto in Gcrmania gestae: Intrata protinus Germania, subacti CaniMe-
fates, Attuarii, Bructeri, recepti Cherusci, et amnis, mox nostra clade nohilis, transitus Visurgis;
penetrata ulteriora, etc. In quo nos primum crigit medium asyndcton interposita et sine causa
fractum; maior accedit siispicio, si qiiara longe ab edit. princ. correctores abierint, vldcmus ;
haec cnim: recepti Cherusci gentes et inamminus. Unde lcgam: recepti Cherusei, gentis et eiua
Amunxua, mox nostra olade nobUis . eius compendio scribitur et-; hinc factum i». A TLberio
tunc Homam deductum esse Arminium, quum redperentur Chcrusci, admodum est probabile.
Arminium autem sic nanciscimur XXIII. annos natum ac per lustrum moribus et artibus
instructtim Roraanis, qua neque actate ncc terapestate aptior ulla rcperiatur.

»>*^

— 6 — '

orationis* mire argutae cxemplum habes) j de bellis civilibus vix finitis memorat, (1,919:
Aequora Pompeius cepit defensa parenti. Sed satis hoc fatis fuerit ; iam bella quiescam.)
Quibus locis alius accedit pluribus exponendus, L. V, 763, ubi de Tiberii secessu
in insula Rhodo ita ait: Virgine sub casta felix terraque marique Est Rhodos, hospi-
tium recturi principis orberru (Virginem castam intellige Astraeam seu Erigonen , cuius
sub tutela, ut terrae aliae sub aliis astris, Rhodos est.) Sed quum etiam hoc versu
probari contendunt, Manilium sub Augusti imperio opus finivisse ; vereor, ne in errore
verscntur interpretes. Nimis enim ille secessus ignominiosus fuerat, quam qui recenti
adhuc memoria in gloriationem posset converti. cf Sueton. Tiber. c. 10—13. Et alia
tunc carmina in eum iacta sunt, quorum specimina praebet idem Sueton. c. 59: Non
es eques ! Qiiare ? Non sunt tibi milia centum ; Omnia si quaeras, et Rhodus exilium est.
Etiam quum regnaret; ibid: Et dic-, Roma perit: regnabit sanguine multo, Ad regnum
quisquis venit ab exilio. Atque huiusmodi carminibus fortasse exacerbatus interdum,
etiam quum in imperio esset, graviter ultus est, si qui Bhodi memoriam revocare
videbaturj ibid. c. 66 1 Xenonem quendam exquisitius sermocinantem, qiaxm interrogassetj
quaenam illa tam molesta dialectos esset, et ille respondisset, JDoridem ; relegavit Aenariam :
existimans exprobratum sibi veterem secessum, quod dorice lUiodii loquantur. Yerum
deinde, quum gliscente adulatione neque cives puderet, quovis mendacio demulcere
principem, nec obdurato ore Tiberlus curaret, quam abiecto praeesset Populo Ro-
mano; non minore iure his versibus ornare poema suum Manilius poterat, quam
epigramma suum conscribere Antiphilus, L. IX, ep. 178. in Jacobsii Anthol. Palat:
'Cliftei^og \e^/oV) vvv YLaiffu^o^ etToSos eifzi uaurog, tcrov^^dvx^ ^iyyot «V«^<poT«^«y.
"a^fl <r^swvfj.ivei.v [J>e viat KetTeCpc^TKrev dKTig," /L^$i Kat •jretqd ccv cpeyyof eXdfv^/s Nf ^&)V.
nJff iCiFu; tIvcl fid^v 6^eihofji.Ar, 05 fiev e^et^ev e^ d?^o(, U ^'ij^fi ovo-ato ^uofjtevetr,
Quod ita Latine vertas: Solis ego quondam, nunc Caesaris insula dicor; Jacto namque
' Rhodos lucem ab utroque parem. Paene exstincta novo coHustror luminis ictu, Phoebe,
tibique obstans par erit igne Nero. Utri me fattar gratam magis? Extulit undis *)
Jlle, sed occasus depulit iUe minas »).

0 'voSog «V< vijcrogt tiv ro TraXettof sv ^vS-a K^rofiivriv H^ies] dvi^ei^sv^

diTtlcrafASVOi •^ctad B^eSlV ihietV yeviiBai Tfjv dvU^^avslcrctV, Fliilo Byzant. de sept. orbis spect.
3-iafJi. A,

t) Vides, quam hae laudes cxa^cratae sint. Unde aciitiasimi interpretcs non ad Tibe-
rium referendas dicebant, sed ad Claudium Neronem, qui lihcrtatem Rliodiis ademtam rcddidit.
Sed Cod. Palatin. mtegram epigr. inscriptionem cxhibens, ad Tiberium pertinere nunc comprobat:

Eis 'Vo^ov rijy y^irov ^Avrt<pi\ov rov Bv^avrtov • ors niaiuv iv avr^ napsyhero Sid rov
KOKo<T<TOV. Concludas ex verbis postremis, Tiberium Solis colossum restitiicndum agitarisse.

■'" Quicl, quod ipse Velleius, historiarum scriptor, a TCro declinare non est
veritus ? II, 99 : Illud etldm in hoc transcursu dicendum est, ita septem annos Kho^ mo-
ratiim, ut omnes, qui in transmarinas provincias profecti., visendi eius gratia undique veni-
entes semper privato (jsi illa maiestas privata unquam juit\ fasces suos submiserint ').

His fere causis adduclus non tam id his versibus probari dicam, opus esse sub
- Augusto finitum , quam continuatum sub Tiberio. Accedunt praeterea alia quaedam,
quae nos eodem dirigunt. In mjriogenesi Nepae eas tantum , quas extrema canda
gignat naturas edocet lY, 554 j idemque V, 329. unius Arae mentionem iniicit, quia
utrumque astrum ad Tiberium pertinebat, qui teste Suetonio (c. 5.) xvi. Cal. Dec. lu-
cem adspexerat. Quum autem maioribus laudibus eas genituras efiferat , quam apud
ulliim scriptorem, qui de hac arte egerunt, invenias, nonne proclive erit putare , ob
Tiberium celebrandum id esse factitatum? Neque minus ad Tiberium respexisse aio,
quumNepam respectare ad Italiam doceat IV, 778. De quo loco pluribus erit tra-
ctandum : Inferius victae sidus Carthaginis arcesy Et Libyamf Aegyptique latus donatcc
que rura^ Tyrrhenas lacrimis radiatus Scorpios arces Eruiti Italiaeque ta-
men respectat ad undas, Sardiniamque tenetyfusasque per aequora terras. Versum tertium
{Tyrrhenas etc.) Scaliger et Bentleius tanquam suppositum proscripserunt. Esse enim
sine ullo sensu, et Scorpii nomen interpolatorem prodere, non videntem inferius sidus
in versu primo memoratum Scorpion ipsum esse, ita quidem vocatum, quia infra
Libram esset, de qua proxime egisset Manilius. In quo verba portentosa esse, et
Scorpii nomen inane concedimusj quae inde consequi ainnt, negamus. Nam si locus
depravatus est, quis spurium esse concludat? Quod autem Scorpii nomen perverse
legitur, non mirum est. In nomina enim, quae saepe redeunt, plerumque librarii errore
memoriae peccant, si quod simile verbum scribendum est ♦). Praeterea ea versus

Conciderat is autem terrae motu anno, ex qiio e cUvendito Demetrii Poliorcetac apparatu bcllico
exstructus erat. LVIto. Neque oraculi monitu deterriti erigi postca Rliodii passi sunt, quara-

Suam et Ptolemaeus ct, ut nunc discimus, Ncro pecunias obtulerunt. Cf. Leo Alat. adPhil.
yz. p. 107. ed. Casp. Orell.

fc) Dedi scripturam N.Heinsii: undtque vententes; (cod: adquem convenientea) non quod
vera vidcalur, sed quia meliorcm non exputo. Videtur enim in adquemcon nomen aliquod
proprium latere; forta«se agri mediterranei, ubi commorari solebat, (Suet. Tib. 12.) qno magis

Srivatum agere videretur. Putabam aliquando: Ahaton venientes. Abaton erat tropaeum ab
rtcmisia victrice in media urbe erectum. Id ob religiones deiicere veriti magno circiun-
quaquc exstructo aedificio Biiodii occluseruntj nnde nomen apaTOV. cf, Vitruv. II, 8, 15.
Kec sane abliorret a Neronis maii^nitate, tam invisas aedes occupare et salutantium celebrare
freqnenlia. Ceterum frustra Ruhnkenium adulationis crimen hic a Velleio detinuisse monstrant
captta comparata Vell. II, 101. et Suet. Tib. 12.

•) Memorabile Imius rei exemplum in ipso Manilio lcgitur L. III, 422; ubi Cembl. et
Lips. scribunt: Ltatdatiyue eadit post paulu gra xpi i. e. gratia Ckristi, quum esset scribendum :
gra potu Digna etiam quae afferatur nota Bentleii: „Venetu8 librarius, offensus credo lectionc

, ^ 8 —

natura est, quae nequaquam interpolationis susplcionem moreat De quo infra plu-

ribus ~ tractabimus. Nunc quidem -videamus, an locum sanare possimus. Quod iam

ante nos Bentleius Toluit, eo ipso testatus, non videri versum abiiciendum; ita quidem

oorrigens: Et cyrenaeas imis radicibus herbas JSrititi. (^uod de laserpitio intelligi tuU.

sed vereor, ne calidius factum sit. Ceterura codd. fere inter se consentiunt. Lips.

et Voss. 2: Tirrenos lacrymis radiat scorpios arces. Ule a. m. s.: Tirrhenas-radiatus,

quod in carmina recepit Voss. I. Ego corrigo : Et Zmymes lacrimis radiantis jCyprios

'irces. Scriptum evat: radiats (radiantis; sic sempcr accus. in Man. Codd.) unde

litera s. delata ad nomen Ciprios seu Cirpios, Scorpios factus est; J£t, qnod addi oratio

postulat, T. scriptura, ut solet, Zmymes nomen ut in Tyrrhenos abiret effecit. Est

autem haec oratio, si quid video, plane Maniliana. Nihil enim studiosius ambit, quam

argutam Tcrborum brevitatem in fabularum mentione. Quid autem argutius, quam

splendere aras Cyprios Cypriae virginis et genere et carmine nobilitatae lacrimis,

laetas tristibus? Ad quod aliud accedit. Nemo fere illa aetate celebratior fuit, quam

C. Jiehius Cinna* proptev Zmyrnam, epos, quo immani eruditione quaecunque impli-

catissimae antiquitatis fabulae de Zrayrnae seu Myrrbae natalibus, amore, erroribus,

progenie exstabant complexus, in summam obscurissimamque brevitatem incltxserat.

Atqiie istud artificiurt adeo illi aetati placuit, ut non modo Crassitius aequalis com-

mentariis carmina illustraret, sed omnes poctae ista fabularum aenigmata studiose

imitarentur, ut Oridius Ibide, Gratianus in Cyneg., Lucilius inAetna, Seneca Tragicus,

et ipse, de qno nunc quaerimus, Manilius. Quid igitur mirum, si eius fabulae men-

tionem iniicere hic non neglexit, ubi de Cypro insula erat dicendura? quam si non

hic mecum Manillo reddiderls, nusquam, quum esset Illustrissima neque tacenda, re-

peries. Fabula quidem dcMyrrha, Clnyrae, Cypril regis fllla vel ex Ovldlo nota est.

De ingenti Veneris templorum nuraero cf. Meursil de Cypro Insula llbros accura-

tlsslmos. Quae quod nunc arces vocantur, vel ex communi poetarum consuetudlne

factum est, vel certam ob causam. Velut, quia Vcnus dils irata aliquando secedens

se illis tulta est. cf. Tzetzes ad Lycophr. v. 826 '). Vel ob montuosam insulae naturam

et templorum sltum altlsslraum. Unde Ipsa 'AKPetiaq cognomlne in Olympo culta.

Strabo p. 469. cfi. Casaub. eTt' rtx^rt tuti oficg ' tj }e aK^oo^etet KetXslrcuO^vfivoi, exov<ret

'ACppoSiTtfg 'hK^eticti vetoV oiSvrov yvicu^i Kcti oiopctrev, Tale nobis descripslt suo

tam scelesta, totumvcrsnm omisit?" Scilicet, cpiod hic ridet in librario Bentl., id ipse nostro
loco admisit in se; portentosis enim verbis oncnsiis versnm proscribit. Atque qms est mor-
talium, de quo non narretur haec fabula?

•) 'A(p^o$ati 6^yi<BeT(ra rolg &iolf V7re;c^^ri<rs TTsfi. rijv KvTT^op, K»^^^
' yti^k ro KitvKda-iov o^og. O» is 3-eo) i^evvoiinsg SKsla-e svocv ctvrnv, y^ctpg v7rodst^4a-j}f
rov TCTTOV, tv^et riv KSK^VfifJkSvt}. ■ . ^ . -

— 9 —

Hiore Claudian. d6 Nupt. Honor. t.49 sqq., ubi inter alia: tales iixorius ohtulit arces;
nec xnjrrhae oblitus v. 96 : Tardaque sudanti prorepunt balsama ligno. cf. ibi N. Heinsii
exempla. — Si cpiem genitivus Cyprios offendit, (quamquam frecpiens apud Grttecos; c£
Interprr. ad Theocr. Id. XI, 16 : KvTT^ioi iK fjt,eyctXa.qy k 6i tfTTctrt irei^ (ie^efAyov.)
is per me licet scribat : Cypridos. Quamquanf propius a Scorpio Cyprios forma abest.
Eademque forma, nisi fallor, reddenda est Pervigil. Vener. v. 23, ubi rosa dicitur
facta Cypris de cruore deque Amoris osculis. Ita enim correxerunt e codd. peccan-
tibns: facta prius de cruore. prius autem nos ducit ad genitivum Cyprios.^). Praeter
locos allatos in iisdem libris IV. et V. alii duo sunt, quibus de artibus agit elephan-

k) A(T eandem normam etiam alius locns revocandus est, L. IV, 629, 'ibi insulas prae-
cipuas enumerat: Mtte iacent mediae diffusa per aequora terrae: Trinacria Haliae tantum praeei$a
recessit; Adversa Euboicos miratur Graecia montes; Et genetrix Crete civem sortita Tonantem;
Aegypti Cypros pulsatur fluctibus omnis. Ifa nunc versus iiltimus ex Bcntleii emendatione
legitur. xCypros, inquit, opposita est Nili ostiis et eius fluctibus pulsatur.» Oppositam Aegypto
modo legimus in Claudiano; quamquam Geographi, quantum scio, omncs Rhodon potius e regione

Aegypti collocant. Dionys. Pcrieg. 604: "AVTCb OS 7re!^f;g '^iyvTTTifjg Vo^og tTlVm ubi EusUth.

'^iyovv eivTiKQV Tfjg rov Ae^rct (iops(ctg Korfffidog ^ troCascfog rj (^ctasag PoScg Kureu.

K^VCOf/>(vf]V ^e^aySi AiyVTrrtO) refert Strabo, vcl potius omncs Geographi; sed qiii NiU
fluctibus pulsari insulam dixerit, invenio nemincm. Jfequc credibile, septies divisum flumen
tanto esse delatum impctu, ut post IV. millia passuum undarum sentiretur appulsus; nam tantura
abesse ab Aegypto Cyprum Straboauctor est. MinuitporrofidemKustath. ad Dion.Perieg.v.261, ubi
inPeleiurbis descriptione (>; yci^ 65 avyag^ETTTUTropov 'SSi^otO vevatrflgnoy fAArt^j^ov CCTV^
alios notat legisse M\a<Tf.(.eV0V ' c seriv i7rtMXt}<rfA{vov rov "SftXou. Sed qui potcrat fluvius
oblitus dici Pclusii, si vcl Cyprum eo pul«ari ulla fama tulisset? Non igitur accipimiis emen-
dationem. Codd. habent: Egyptia Cypros etc, quod correctores ita mutarunt in Lips: Pulsatur
Cypros Aegyptia fluctibus omnis. Ita versus aliquo modo ambulat, nos id tantnm doeemur, in-
sulam fuisse Cypron. lam finge hanc lectionem nobis unam servatam; quis versum insulsnra
rorrigere a\ideat? Quod nunc optimo iure facimus: Et Cypriae Cypros pulsatur fluctibus omnis.
Similiter Avien. Orb. descr. 680: Lucis db exortu Pamphilia quae cavat aestum Prolabenti* a^iiae,
Cyprus alta cingitur unda, Atque Dionei pulsatur litoris acta. Cipros et Ciptos in ]\ISS. vix
differunt; unde factum, ut innumeris Jocis ea nomina confusa sint. ef. Interprr. ad Propert.
II, 1, 31. Hic autem etiam causae suberant crrori. Nam Aegypti frequens in ManiL mcntio,
Cypri raro: veluti modo a Scorpio tanquam alterum Oriona paene obtruncatam servavimus.
Acccdebat varia primae syllabae mensura, quae fortasse cordatum librarium commovit adeo, ut
scriberet Aegyptia Cypros. Scd istud nos non debet morari; multoque maiora audent poetae. '
Lucret. IV, 1256: Crassaque conveniunt liquidis et liquida crassis, et saepius. Lucil. Sat. IX, 1, imitatu«
Ilom. ^Aflf ?, "A^eg ^^oroKotye, Similiter German. Aral. vs. 189 et 191 : Cepheos , Ceph^os.
Ceterum quam commodam sentenfiam iuvenerimiis, paucis monstretur. Sicnt proximo versu
Cretaob civem lovem celebrabatur, sic nunc argute Cypros propter liospitium Veneris; quae undis
marinis enata et in insulam eam primum cgressa, suis tamen nunc fluctibus eam pulsat. Quod

eo gravius dictum videbitur, si Neptunum evOCTt^S^ovei) cogitaveris, et crebros terrae moi<is,
quibus iterum iterumque Cypros exercita est. Portassc tamen ita versus formandiis erit:
Kt genetrix Crete civem sortita Tonantem Et Cypriam Cypros. Nam qui in ipsa ea insula natam
Venercm dixerint, multi sunt, quonim agmcn ducit riesiodus. — Ne autem omnis te offendat,
tanquam frigidior, cogita, quam frequens ap\id poetas Jiuius nominis usus sit. Runc quidem

verbi compositi vicem aegre sustinet, veliiti si dicas TrepfppVTOVf TToKVK^^V^OV ^ quod Avienus
snpra: alta cingitur unda.

(2)

— 10 —

torum; qnorum illum de elephantibus funambuHs interpretantur, hunc Bentleius in
cam mentem correxit, ita : Turpiier in tanto scandentem pondere funes. Quod si et illa
interpretatio et haec correctio yera est, sub Tiberio hos libros conscriptos esse con-
sequitur. Siquidem Sueton. in Galba c. 5. memoriae prodidit, hunc primum, quum
praetor esset, ostendisse elephantes funambulos. lam yero quum is Imperator a. p.
Chr. 69, annos natus 72., interierit, non potest praetnram gessisse regnante Augusto,
etiamsi, ut docet Suetonius, ante legitimos annos ad honores accessit. Ambigutun est
denique testimonium in L. IV, versu ultimo: Maius et Augusto crescit sub principe
caelunu Scimus enim iam rirum Augustum dirinis esse cultum honoribus ; rera ijuidem
d^oS^iiua^tg post mortem insccuta ; sed quis poetam ita urgeat, ut alterum cum altero
confundendum deneget? Augent dubitationem MSS., qui et crescit referant et crescet.
De usu Maniliano praepositionis sub alio loco dicemus. Ceterum acceptum quidem
utrique principi carminis argumentum fuisse, probandum vix videtur. De Tiberio
Sueton. c. 69: Circa deos et religiones negligentior; quippe addictus mathemaxicae , ph-
nusque persuasionisj cuncta Jato agi,

Neque alio utor argumento Bentleii, quo Augusteo aevo Manilium it vindi-
catum. Quod verbis F. A. Wolfii referam, (Literar. Anal. I, p. 61.) simul contra
hunc disputaturus : Von grosserWichtigkeit hielten Manche, darunter einst Reiz, der
mich zuerst daruber im Jahr 1785 belehrte, die dort in der Vorrede S. XIII. xiber
das Zeitalter des M. gemachte Bemerhung: es milsse auch darum nothwendig der
Anfang des Augusteischen sein, weil sich in dem Gedichte noch hein ingenii, consilii^
spatii finde (Bentl. Ter. Andr. II, 1, 20.) Die Bemerkung ist aber tauschend, so
scheinbar sie ist. Die Sache •wird hier im Vorbeigehn erwahnt, weil mich nach
langer eigener Tauschung ganz vor Kurzem die Durchlesung und das Nachsuchen
eines genauen Jilnglings anders belehrt hat. Jene neueren Genitive sind, Einen zwei-
felhaften Fall ausgenommen, allerdings nicht im Manilius ; aber eben so wenig spatif
consili etc, nur ein einziges Mal negoti III, 92. etc. — Atqui non deesse exempla,
haec doceant: I, 689: sagittari laevam. it. II, 211, 560, 569; I, 793: et Claudi magna
propago; II, 233: semper Jundentis aquari. it. 464, 505. etc. Neque tamen inde
Augusteam aetatem efiici putarim; quandoquidem unicuique vel recentissimo li-
cebat , in re minime ignota antiquos sectari, Id autem fecisse multos , velut epi-
cos, qui sequebantur Virgilium, non ignoramus; nec minus antiquitatis studiosus
Manilius.

Verum nondum haec aetatis disquisitio profligata videbitur, nisi quae nobis
lites ab orationis vitiositate moventur, erunt compositae. Atque primos quidem' edi-
tores libris non optimis, tum interpolatis usos non semel monuimus; in iis autem
libris apertissima ulcera defunctoria quadam opera correcta simt, graviora vel ne-

- _ 11 ^

glecta vel male occultata et v7rou^,a. '). Postquam vero Scallger accessit, Gem-
blacensi adiutus, tum Bentleii sagacitas, magna pars macularum, et qiiae singulis verbis
et quae toti orationi inustae erant, exempta est. Ac fortasse nimia id quidem dili-
gentia. Quod praecipue de yersibus suppositis Talere dicam. Quamquam enim in-
solitam eorum esse frequentiam negari non potest, (in didacticis enim carminibui
crebrior quam usquam intei-pretandi , adscribendi argumenti, excerpendarum rerum
memorabilium, denique glossarum occasio offertur), et quamquam mira sagacitate eos
investigaTit Bentleius, tamen et paucos etiam nimc latere, et iusto plures innocentes
esse proscriptos, exemplis deinceps, si potuero, docebo. Causae Tero huius scTeritatis
censoriae et in interprete quaerendae sunt et in Manilii ingenio. Humanum est enim,
si perpetuis obluctantes difficultatibus interdum ipsi nobis sponte noTas quasi exci-
tamus, quas, si incorrupto iudicio adissemus, Tideremus esse uullas. Quod etiam in
interpretes cadere, in difiicillimis praesertim, qualis Manilius est, versantes scripto-
ribus , naturale est. De ingenio autem Manilii praecepturis nobis res paulo altius
Tidetur esse repetenda. Nam poesin a Bomanis, non quod eam natura moresTe et
disciplina inTitarent, esse accitam, sed quia vel luxuria hanc quoque artem ad mun-
ditiarum supellectilem requirebat , tcI respublica ad suos usus laudesque traducturam
se illam sperabat, nemo est, qui ignoret. Quare non, quae iji suo genere maxime
egregia essent, suspiciebant, sed quae tcI latissime splenderent, tcI vitae quandam prae-
Starent utilitatem "), Sic minora poemata lyrica Tcl elegiaca lusus Tocantes paene
contemnebant ; Comoediam, Satiram, Epistolam an omnioo inter poetica opera re-
ferrent^ ut quae non magna spirarent, dubitabant, Hinc duo Titia sunt consecuta.
Neque enim in pulchri iudicio naturam sequebantur ducem, sed exemplai'ia Graeca,
mox, suorum admiratores facti, opera sua manu versabant ; deinde non idadquodnati
erant, quove ingenium vocabat, praestare Tolebant, sed quod in siunmo apud suos
pretio habebatur, grande, sublime, eximium, denique Epos. Epica igitur posci ab
Augusto, epica componi ab iis Tidemus, qui non, quid humeri Talerent, spectabant,
sed quid usus flagitaret et principum voluntates. Quod utrumque magnopere obfuit
Manilio. Nam quamquam non Solis Limaeve splendore inter minora ingeniorum lu
mina fulget, habet tamen etiam ille, quo breviora quidem spatia, conclusaque arto

0 I, 95: et soUtum ventis concessit; cottccI. sonitum. 142: sitque haec discordia consors:coT.
coneors. 446: exsurgit de ponii noti; cor, parte. 478: sine nomina stellae; cor. «ine nomme.
Pervcrse mtitantur I, 140 cum per se cuncta creentur; (rccte codd. creantur); accusativi in w
in: es; Scorpios in: Scorpius; Saeittari in: Sagittiferi; III, 131: occupat omnem Gratonun tortem
dubiam patrioaque timores; cor. Fatonim, sed dcbebant: Gnatorum ; V, 295: Hectoris Ule facn
arcu telaque fugavit. cor. arcus et tela; debebant: teloque, Helictorum mendonun exempla
passim memorabuntur.

■) Quae breviter hlc erant tangenda, eximie exposuit Bernhardy Crundri& der R6m.
Litt. p. 5, sqq.

0
— 12 —

parietum ambita suayi luce collustret. Itaque minuta quaedam, quae ob ai*gumenti
sobtilitatem per singula elaborari propiusque adspici cupiunt, tam nitide saepe de-
scribit, ut oculis paene ipsis depictas res nobis yidere videamur »). Quibus adde
Tersus, nisi ubi Lucretianam simplicitatem aflfectat, ad unguem factos et rotundis-
simos, periodos magna plerumque cum arte conclusas et structas, denique formam
diligentissime curatam. Quodsi breyiore hoc stadio industriam suam yoluisset in-
cludere, ampliore, nisi fallor, laude dignus censendus esset. Nunc Tero, despecta ista
rerum terrestrium humilitate, in caeli dumtaxat maiestatem escendendum erat, Phae-
ihontisqae repetenda memoria. Nam excidisse ausis unusquisque eum qui legerit,
afiirmet, concedatque necesse est, non in quemquam mortalium magis posse illud
Goethianum dici, quam in Manilium: Similis cicadae longipedis aethram petit^ Mox
cantilenam in gramine antiquam refert"). ^;

Neque tamen ista orationis inaequalitas- ab uno ingenio, quod suscepti operis
granditatem sustinere non posset, sed etiam ab imitationis studio quodam non recto
est deducenda. Sfquidem didactici illius proximique aevi potjtae (non de Ovidio
nunc loquor, nec de Columella) non Virgilium quem sequerentur sibi proposuerunt,
sed Lucretium, qui vel propter unam antiquitatem inter Virgilii aequales auctoritate
praestabat. Is vero, utpote artis potiticae rudior, duplicem in poemate suo agit per-
sonamf philosophi alteram, alteram poetae. Atque illa quidem munus docendi, ver-
suum assumta dulcedine, fere unice profitetur; hac praestantissimos prologos, digres-
sionesque et epiJogos egregia arte inducit, omnique luminum genere, quibus stricta
austerae philosophiae frons diduci possit, distinguere orationem connititur. Quo fit,
ut quum a suavisshua aliqua digressione ad doctrinae tenuitatem revertitur, interdum
demissius videatur incedere *). In eo autem artis gradu, qui Lucretii exemplar imi-

») Pauca exempla licebit adscribere; V, 41: Rector erit puppis, clavoque immobilis haeren$
Matabit pela^o terras, ventisque sequetur Fortunam, totumque volet tranare profundum Classibus, at-
que atios Minyas, aliumque videre Phaiin et in cautes Tiphyn superare trementem. 160: Sub lepore
natis Vix alas natura negctt volucrisque meatus; Tantus erit per membra vigor referentia ventos.
nie prius victor stadio, quam missus, abibit; Ille cito motu rigidos eludere caestus; Nunc exire levis
missas, nunc mittere palnias; Ille pilam celeri fugientem reddere planta , Et pedibus pensare manus ;
et ludere folle, Mobilibusque citos ictus glomerare lacertis; Ille potens turba perfundere membra
pilarum, Per totumque vagas corpus disponere palmas; Ut teneat tantos orbes, sibique ipse reludat,
Et velut edoctos iubeat volitare per ipsum. Compara vs. 416, sqq. et 658, sqq.

•) Ifaque non possum Rernhardy iudicio acccdere, qui Scaligeri scntentiam secutus,
(Crundrifs p. 224) sic aif: Diesen ungefugigen Stoff (verius ingeniosus Huetius: vsus est sicca
et ieiuna oratione, non ubere, non locuplete, qualem ampUtudo materiae, difficilis ut voles et per-
plexae, sed nobilis certe et late patentis postulat.) — durchdringt eine bewundemswiirdige Lebendig-
keit und Klarheit m der Einbildungskraft, Darstellung und Sittenmahlerei , welche Gesinnungen und
Zustdnde mit erhabener Begeisterung in einer fast Hberfliefsenden FUlle scAildert, und den Schwung
eines dichterischen GemHtks verrdth.

») Id ipsum arbritror Ciceronem iudicare in Epist. ad Qu. Fr. II, 11: Lucretii po€mata,
ut $Ci-ibis, ita sunt: non multis ingenii luminibus, multae tamen artts. Quamquam si verba spectas,

— 13 —

tabanttir, subsistebaiit. Nam quua poesia non intelligerent non tam mentem docere
quam animum delectare, eas etiam doctrinarum partes versibus amplectebantur, quae
ad poesin pertinere nullo modo possunt. Sic, ut uno exemplo defungar, Manilius
in L. IV. a vs. 444. singidos singulorum signorum dies vel felices vel infelices ordine
dinumerare per sexaginta versus non formidavit, boc modo: Lanigeri pars quarta
nocetf nec sexta salubris. Septima par illi ac decima est, decimaeque secunda. Quaeque^
duas duplicat summaSj septemque novemque, Unaque viginti numeris pars addita laedit, Et
quinta et durum consummans septima parturru Ita quidem tristissimam hanc partem
poematis summa cum operositate orationis variavit! Istam vero tenuitatem , ubi ad
fabularum ornatum venit , exaggerato timiore compensare quodammodo laborat. Quod
initio Andromedeae fabulae, c[ua Ovidio par esse cupit, comprobabo:- L. V, 543:
Proposita est merces, vesano dedere ponto Andromedam, teneros ut bellua manderet artus.
[Cui id legeiiti non istud in mentem veniat: Crudum manducam Priamum Priamique
pusillos?'] Hic Hymenaeus erat, solataque publica darrma Privatis lacrimis ; omatur victima
poenae, Iiiduiturque sinus non haec ad vota paratos, Virginis et vivae rapitur sinefunere
funus. Deinde: Tandem Gorgonei victorem Persea monstri Felix illa dies redeuntem ad
litora duxit. Isque ubi pendentem vidit de rupe puellam, Diriguit, facies quem non stupe-
fecerat hostis, Vixque manu spoUum tenuit, victorque Medusae Victus in Andromeda est;
iam cautibus invidet ipsis, Felicesque vocat, teneant quae membra catenas. Atque hic ad
Helvium Cinnam redeundum est, quem non minus imitatione expressisse 3Ianilium
supra significavi. Quando enim non effusa unius fabulae expositione, sed exemplorum
stipata copia agenda res est, illius poetae more aenigmatum instar conglomerantur;
velut L. II, 13, (Cecinit) Et chaos enixum terras, orbemque sub illo Infantem et primos
titubantia sidera partus; Titanasque senes^ lovis et cunabula rrmgni; Et sub fratre viri
nomen, sine fratre parentis etc. it. vs. 28, (in caelum intulere) Persei et Andromedae
poenas, matremque dolentem, Solventemque patrem, raptamque Lycaone natam, Offcioque
lovis Cynosuram , lacte capellam', Et furto Cycnum. vel L. III , 15 : Septenosve duces,
ereptaque fulmine flammis Moenia Thebarum et victam, quia vicerat, urbem, Germanosve
patris referam, matrisque nepotes, Natorumve epulas, conversaque sidera retro, Freptamque

ille atqiie cgo plane contraria dicere vidcmur. Ego enim ingeniiim tribuo, artem dcsidcro.
Sed ingenii lumina apud Cic. sunt lumina oralionis, i. c. ornatus pocticus, qucm ille frequcn-
tiorcm videre velit, ego ingenii testcm adhibeo, quo, qiiantus poeta fiierit, si semel materiae
ariditateth abiiciat, probetur. Artem ille in doctrinae Epicur. expJicatione collocat, et in vcr-
suum, \il tunc erat captus, docta striictura; ego intelligentiam artis poeticae rcqwiro. Tiillia*
num tamcn locum Eichstadius amplexus in Praefat. ad ed. Lucret. iniqnius iucucare videtur,
dura poetarum ingcnium in eo raagnopere desiderat. Ncqiie tamen tantas in eum laudes con>
geram, quantas Bernhardy, Grundr. p. 215 sq. Sed medium cursum enmque venim (ut fit)
Forbiger tenuit: Dc Lucret. Cari carmine a scriptore serioris aetatis deiiuo retractato, pa».
4, sq.; quamquam ipsum libri argumentum non magis raibi probavit, quam OrelliO}- cf. Jalmii
Jahrbucher etc. III, 4, p. 86.

— 14 —

diem. Denicpie erat etiam interdum philosophandum, fatorumque caelestls praedicanda
ratio; quod plerumque suavi Terborum flumine et apto sententiarum ri^ore facere
^olet. Sed tamen, ut ait Seneca ep. 59. Non habet vtrba in potestate; effertque eiim
oratio, et longiuSf quam destinaverat , trahit. Ita fit, ut periodi interdum, quum finitae
TJdeantur, procedant: ut eaedem sententiae similibus plane verbis iterum iterumque
repetantur, facileque legentes in eum inducantur errorem, quasi glossematis oratio
sit interpolata. Qualis vero Manilius est, tales fere sunt Gratianus, Halieuticon scriptor
mcertus, Lucilius lunior, Aurelius Nemesianus, alii. Unus Claudianus suus est et
suo genere eximius '). . ,

Accedit vero ad eas causas elocutionis communes omnium alia quaedam ea-
que gravissima, quae ut Manilius ab aliis saepe prorsus discreparet, efficere neces-
sario debuit. Est enim non, qui videri vult, homo Romanus, sed peregrinus et ad-
vena. Quam quidem sententiam etsi sponte in me natam, non tamen nunc primns
proponq; sed idem iam Lilius Gyraldus iudicabat, et Bentleium censuisse Bichardus
nepos auctor est, Praef. p. XIV: Ex hisce igitur omnibus sic demum statuimus : Au-
ctorem hunc fuisse aticubi fortasse ex Asia peregrinum. it p. XII: Quasi vero hocsitadeo
mirurrt, si in homine peregrino nonnihil peregrinitatis appareat, it. ad L. IV, 41 : Hanni-
balem nostris cecidisse catenis; cur nostris? quasi auctor ab atavis Romanus esset! —
Ex Asia peregrinum esse Benlleiua, ut opinor, conclusit ex carminis argumento. Ego,
si in re lubrica iam nunc aliquid dicendnm est, Afrum esse putarim. Eo iam libri
nos ducunt, qui Poenum nuncupant, eo etiam oratio luxuriante ubertate difflnens, de
qua vide Orell. ad Pervig. Ven. pag. 215 sq., eo praepositionum usus laxior, quarum prae-
cipue de pro a etc. saepe est obvia, ut mos est Afris, cf. Interprr. ad Pervig.Ven. et
Oudend. ad Appul. T. I. p. 250. Exempla sunt: I, 186, 353, 445, 446, 623. II, 450,
560, 754, 939. FV, 590. V, 57. Audacius I, 708: Movit de gurgite vortex. 785:
Cossusque prior de rege necato (in caelum assumtus) 11, 455: Toto de corpore vires
exercent. 754: lU bene de summa veniat post singula carmen. IV, 931: animus Per
totum angusto regnat de limite corpus. IV, 90: Qiiidquid de tali studio formatur, habebit.
In eandem patriam id fortasse nos dirigit ,quod, quum illa aetate Chaldaeos maxime
admirarentur, hic tamen ad Aegyptios auctores astrorum doctrinam retulit; quod res
Africas studiosius commendat, quara alias, Caiihaginem , Nilum, naturam terrae etc;

»■) Hinc apparet, qnam vcriim Bernhardy iudicium de, didactlcis illis videri milii debeat,
Crundr. p. 224: Vnter den Kaisem setzte sich die Gewoknheit fest, das Lehrgedicht als eine ge-
fdllige Form zur DarsteUung technischer und praktischer Objecte zuverwenden; wobei mehr die Sorg-
falt und das Ebenmafs der Diction als Selbststdndigkeit und Neuheit der Erfindung gefordert wurde.
Quod ad extrema vcrba attinet, vide, qnam se omnes ament, quod viam noiidum tritam in-
eant, et res plane inauditas aut grand«s tractent; Grat. vs. 61 sqq., uti nunc Jegunlur, ordine
perverso; nam vss. 61--74i. coUocandi post vs. 2i. Manil. U, £(J et sqq. Lucil. Aetn. 9; sqq.
Wcmesian. Cyneg. 3, sqq.

- — 15 — ^

anod ex ihgenti fabularam orbe Andromedam potissimum, quam exomaret, sibi de-
legit. Sed accuratias haec inquiri debent, quam adhnc feci. Ceterum similiter iudi-
casse Huetium, ex Fabric. Bibl. Lat. nunc yideo. T^ L p. 501 : Huetius Carthaginiensem
fuisse putabat, nescio quibus argumentis, ut traditur in Memoriis Trerolt. a. 1709.
p. 1426.« Ceterum argumenta, quibus Maiiilii peregrinitatem coargueret, nullaBent-
leius addidit; quod nunc mihi ut faciam relictum esse videtur. In quo non ignoro,
quam arduum negotium subeam. Quotus enim quisque est, qui, ut alios taceam, vel
Fr. Aug. Wolfio quatuor istas orationes TuUiano ingeoio indignas esse concesserit?
Verum ob hunc pudorem, non, quae vera videntur, silentio premenda arbitror. Ita-
que haec habe* Nulla linguarum pars neque ad elegantiam gravior neque ad usum
difficilior est, quam qua per particulas vincitur oratio. lam mihi vide, quam ab hac
parte dcbilis sit Manilius. Dum enim paucarum Qsi '), donec, quod^, se gyro includit,
alias maximeque usurpatas poetis in orationem inferre non potuit. Veluti quoniam
locis 5, quamvis 4 vel 5, postquam 4, sinud (simulac) 4, (et quod nescias mirone
casu an consilio accidisse dicas, ubique addita particula At, At simul,) priusquam 3^
quippe 3, antequam 1, ut temporale 1, quando nullo loco invenitur. Qiium vero (si-
quidem) praeter consuetudinem saepe cum indicativo coniimgit; I, 139; Prohibentque
requiri JJltra se quicquam, quurn per se cuncta creantur. cf. I, 742, 854. II, 201, 485
in, 281. IV, 334, 515 et saepius. Eademque infantia in verbis iisdem crebro et ad

») In huins vero particulac usu non recte a Bcntl. castigatur I, 357: Cepheus et Cassiepia
In pocnas signata suas iuxtaque relictam Andromedam vastos metuentem piscis hiatus , Expositam
ponto deflet, scopulisque revinctam, Ni veterem Perseus caelo quoque servet amorem auxilioque iuvet.
Ubi Bentl. tDeflet, inquit, mater filiain metuentem piscis hiatus; ni Perseus servet amorem. At-

3ui si nunc metuit, frustra infertur ni; quod est prohibentis metuere, Deterius est, quod sequitur :
eflet expositam ponto et revinctam scopulis, ni Perseus auxilio iuvet. Hic vero illud n» hoc in se
Labet: liberatam esse in caclo Andromedara, et scopulis solutam. Scopulis, inquit, reviacta
csset, ni Ferseus auxilium tulisset. Atqui in a^aoQ^itriCC semper in iisdem vinclis mansit et

raanebit!» Deinde corrigit: Andromede metuat — , ni Perseus iuvet, proscripto vs: Expositam

revinctam. Itaque totam nobis figuram sideream Cassiepiae eripuit, ut Grammatrcae consuleret.
Quod tamen tantum abcst, ut fecerit, ut rectissimam orationem nobis abstulerit. Nam Andro-
meda rnetmt; crgo ncque metuat neque mefuent, neque metuisaet. Res autem ita se habet.
Bomani quum rem aliquam vel fieri vel factam esse narrant, ita ut adversativa sequatur par-
ticula, interdum non per sed adversativam orationem continuant, sed per si vel nisi. (quod
idem Graecos facere, satis notum cst). Iluic particulae, si praecedens oratio in imperf. pro-

Sonitur, addunt plerumqvie coni. plusq., velut Virg. Aen. VlII, 522 : Multaque dura—putdbant,
i signiim caelo Cytherea dedisset. Vbi haerebat Ileynius; sententia est: illi trcpidabant, «et/Venus
eos Ostchfito erexit. At in re praesenti etiam apodosis per nisi inducta praescns assumit. Virg.
Aen. XII, 73: At perfidus ensis frangitur, — Ni fuga subsidio subsit. Ensis vere frans^tur, et
e«jet T. interflectus, nisi se fuga subdujrMset; vel: ensis frangitur, *e«fT. fugase eripit. Ita plane
Cassiepia mctiiit, n« Perseus iuvc*, i. e. sed P. iuvat. Deinde libcrius orationem struebant;

Suiim enim m = sed sequi post protasin debeat, interdum in mcdiam iam protasin inscnint. Virg.
reorg. IV, 455. Orpheus, ni fata resistant, suscitat haec. Ubi simul vides, etiam in oratione,
qua non quod factiim est exponitur, sed quod fieri poterat, per ind. praes. eflFerri; nam Or-
pheus non suscitavit, sed siiscitavisset. Minus ergo in hac parte lingua sibi constat ratione,
quam grammatica membrorum structura; ut Aen. VI, 29: Corripit Aeneas ferrum et — ni comea

— la —

fastidiam regerendis notatur. Non loquor nunc de axis, cardinis, verticis, Inininuin,
siderum, stellarum aliorumque ad artem pertinentium verborum repititione, qua for-
tasse Lucretii sinplicitatem imitari voluit, sed etiam ubi venustus esse cupit, in eodem
saepe vado h^ierere videtur. Pauca apponam. I, 255: Flammas Ordinibus certis
referam, primumque (alii puto dixissent: primaeque) canentur Quaemedium ohliquo prae-
pngimt ordine mundum. v. 295 et 297: Qtioqite semel coepit, totus volat undique in
ipsum. — Usque adeo tenue ut verti non possit in ipsum. In quo simnl notare te
velim ipsum esse se ipsum^ idque praeter Augustei aevi oonsuetudinem ei esse fa-
miliare. lisdem vocibus ac casibus praeter multos alios hi versus finiuntur initio libri
primi; 149, 152, 156: auras; 162, 165: undas; 223, 224: gentes; vsx 395: In ma-
gnam caeK tendentem brachia partem, Nec minus extento surgentem ad sidera passu;
V, 54: His ducibus caeco ducuntur in aequore classes; I, 476. Praecipue medio
cum luna imphbitur orbe, Certa nitent mundo; cum luna conditur omne Stellarum
vulgns. Ubi non sane suavi oratione cum modo particula modo praepositio, modo
cnm nominativo modo cum ablativo lunae coniuncta regeritur. Simulque attende mihi
ad orationem recte quidem formatam ad analogiam, sed non recte ultra consuctu-
dinem linguae prolatam. Namque est quidem orbis corpus rotundum, deinde cursus
in orbem reflexus, denique motus circularis nondura finitus ; — vehit apud Virgilium
Sol medio orhe consistit, in quo nemo haerebit, quum consistere satis edoceat, quid nunc
sit orbis; — at vero si quis medium orbem lunae impleri dicet, eum haud dubie de
semilunio agere omnes putabunt. Itaque sic et Huetius et Scaliger, uterque L. L. ingenium
acriter animo'persentiscentes, cepere; sed, qui iudicio valet unice, Bentleius de medio
cursu menstruo versus interpretandos esse intellexit, quo plenilunium est. Atque in his ana-
logiis ultra usum vagis praecipue Manilii peregrinitas potest cognosci. Quum enim
innatus ille linguae patriae sensus penitusque inhaerens animo eis deesse necessario
debeat, qui.linguam aliquam addidicerunt, destituti isto optimo duce ac secuti
rationem facile saepeque labuntur; idque vel in verbis singulis, ut in synonymis non
recte commistis, vel in continuata oratione cernitur, dum modo figuras non recte
transferunt, modo grammatica licentius abutuntur. Quaedam exempla iam supra ha-
buimus, quibus haec addo: I, 73: Nondum solertia fecerat artes; i. e. invenei'at.
772: Aetheriusque Platon, etqui fabricaverat illum; (Socratem dicit) IV, 6Q2: Cac-

admoneat, irruat; ubi, quia praesen» corripit praecedLt, etiam protasis ni - admoneaf et apod.
irruat praeter morem in praes. translata est; nam irruisset, nisi admonuisset. Huic orationi op-
ponantur exempla, quale Tibull. est I, 4, 63: Carmine purpurea est Nisi coma, carmina nt aint,
Ex humero Pelopis non nituisset ebur. Sed haec in aliud tenipus diflFercnda. Nunc tantum hoc
addam, me non posse accedcrc Doederleinio, qui in libeU. de brachyJogia serm. Oraec. etLat.
hanc etiam orationls formam tanquam ei brcvitatis studio ortam ita cxplicat excmplo usus Tacit.
Ann. I, 65: Caectna circumveniebatur, [sc. et circumventus esset] ni legio prima se opposuisset.
Ceterum eadem plane res cst contrario ordine, si, quum nisi, si f**], in apodosi exspeclas,
eius loco scd, cfcAAa, insequitur.

• — 17 —

dttnt hispanas aequora gentes i. e. fluctas litora quatlunt. Ubi qnum synonyma,
caedere et quatere non recte misceantur, multo minas gentes scribi poterant pro terriSf
quaniquam praeterea eorum nominum meton)Tnia latissime apud poetas patet •). Huc
referenda sunt verba praeter usum absolute posita 11, 233 : Parsque marina nitensfu ndentis
semper aquari ; 464 : crurum fundentis aquari Arbitrium est. IV, 605 : Italiae sinuantis
in undam; quod omisso se nemo dixerit. I, 116: tantas emergere moles; Appuleius.
tamen: Sed postquam ardua emersi; ubi cf. Oudend. T. I. p. 12. a. Idemque Appul.
p. 339: Altum soporem descenderat Neque sane ex analogia fictae orationi quid-
qnam obstat, praeter tyrannum usum. Quod idem yalet de IV, 286: Litoribusque
suos populos exponere captos; i. e. pisces; 823: Scilicet immenso mhll est aequale ^b
aevOj Perpetuosque tenet flores. Florem, rtxjtt;;»», omnes dixere , praesertim geni-
tivo addito, yelut aetatis ; flores nemo, ne distributive quidem , licet innumeris exem-
plis pluralis pro singulari scribatur in nominibus multis. Idem de somnis monendum,
perverse pro somno scriptis I, 24: nos in nocte sumus, somnosque in membra lo.
camus. In quo non nego, quod lexica docent, somnos bunc illumve cepisse, in somnis
hoc illudve vidisse; sed nego pluralem pro singulari scribi, ubi generatim desomno
per se dicimus. Quis de somni natura dicturus librum inscribat de somnis? Ille de
somno disputat. lam utramque notionem posse misceri, ac prae ceteris decere poe-
tas, ut pro somni natura somnos inducant, non nescio; quando id vero per linguam
liceat, id non tam potest doceri regula, quam sensu percipi, quem nunc aio laedi.
Eaque, nisi fallor, causa fuit, cur Scaliger corrigebat: somno sic membra locamus;
quamquam ipse aliam affert a casu desumptam; nihil tamen monens L. V, 147: in
fiuctum ponere crines. Quid si tertia addatur in bypallage posita? qua Virgilium
imitari videtur, Georg. IV, 414: incepto tegeret quum lumina somno; i. e. quum
somnus lumina conderet. Jam concedamus , somnos ferri posse pro sornno , multa
esse exempla accusativorum a verbis coUocandi pendentium, hypallagen esse admi«-
sam baud malam"; quid eum dicemus, qui in paucorum verborum ambitu tres illas
figuras cumulaverit? Non ego putabo, a barbaro esse hanc orationem fictam, quod
ait Bentleius — neque enim sic illi argutantur, — sed comprobari afiirmo, eum qtii
ita scriberet , probe quidem didicisse linguam, sed isto caruisse sensu patriae linguae,

•) Itaqiie recte scripsit I, 43: Qui domuere, feraa gentes oriente sub ipso, Quas eeeat Eu-
phrates, in quas et ISHus tnundat. (^uaraquam negat Bentl., qui versum aiterura spurium essc
ait: »et frustra Gronovius substituit ri^at; riguos aranes atque hortos noveram, riguas gente«
nuncprimum audio.< Atqui Claudian. m Rufin. 11,111; Galli, Quos Rhodanus velox, Araris gwx
tardior ambit, Et quos nascentes explorat eurgite Rhenus, Quosque rigat retro pemicior unda
Garumnae. Eodem plane iure secari populos dicemus, quura rura, culta, campos secari fluviis
omniura poetarura communis oratio sit. Et si versum IV, 603. ferre debemus, qnia abiici .ne-
quit: (haeva freti caedunt Hispanas aequora gentes), curhunc reiiciamiis, qiua abesse aliqno
modo potest? Cetenim inundare fiununa in gentes praeter consuetudinem dici, Beotleio concedo;
sed analogiam L. L. haec verba ferre, et digna Manilio esse contendo.

(3)

— 18 -^

qui quid deceat, quid non, unice docet. IV, 182: pacare mau sUvas; i. e. fbrmidinei
qiia in retia ferae compelluntur ; in quo tamen exemplo praeirit Gratianus et ipse
percgrinus, nisi fallor, Siculus, Cyneg. 85: Hic magis in carvos valuit metus; etv. 88-:
si qua metus eludat bellua falsos, Secutus utrumque Nemesian. Cyneg. 304: volu'
cresque metu praecludere praedas. Sic linguarum fines proferuntur etiam per es.teros.
I, 82: Seducta in varias artes pectora. Debebat sciibere diducta; seducimus a coetn,
diducirmis in partes diversas ; ut Daedalus , Ovid. Met. VIII, 118 : varias animum di-
mittit in artes^ Virg. Aen. V, 720: in curas anirmis diducitur; contra sidera seducto reg-
tumt sublimia cae/o, Lucil. Aetn. 34. Sed fortasse librarii errarunt, non Manilius ; cf. de
crebro in his verbis lapsu librariorum Gronov. ad Senec. Consol. Helv. c. 16. —
Tueri i. e. curam gerere alicuius (liberos tueri) usurpatum est; Manilius vero eum
usum in sjnonymum non recte transtulit, IV, 707: Cruraque defendit Juvenis, —
Sic etiam totum et omne inter se ita confunduntur, ut eo aevo a nemine factum vi-
deas; unum exemplum nunc afferam, IV, 739: Cinnamaf non t o tis passim nascentia
campis, i. e. non ubique. cf. OrelL ad Pervig. Ven. p. 225, v. 22. £x eadem causa,
qua peregrini non ubique, quid usus ferat, possunt sentire, sed scribunt, quodratio
dici posse persuadeat ; audacia etiam quaedam enascitur orationis, non consulto quae-
sita, neque usui congruens. Huc non pauca exempla referri possunt supra adscripta,
quibus haec adiungo : I, 403 : Subseqidtur rapido contenta Canicula cursu ; Qua nid-
lum terris viohntius advenit astrum^ Nec gravius cedit; namque horrida frigore saevit, Ac
vacuum solis fulgentem deserit orbem *). Qui locus quum miram Virgilii similitudinem

♦) Adscripsi locum multis norainibus impeditum ex Salmasii (Plin. Exercitt. p. 308) mea-
qne emendatione correctum; (Codd: neque horrida — Haec vacuum). Sed omissa hac disqui-
sitione critica, id nunc agaraus potius, ut quara attenta animi acies in omnes partes vertcnda
sit etiara minutiores, hoc exemplo monstremus. Nara in codd. versuura de quibus tractatur
ordo ita turbatus est, ut post vs. 361: (ex «tmi7t dictum. Cepheus et Cassiepia} quo Ceph. et Cass.

CtTfioS^BTteb describi coepta est, perverse sequatur ad Caniculara referendus vs. 405: (Haee
vaeuum Solia etc.) simul cum proximis 'XLIV; i. e. ad vs. 449. Fost hos deraum pergitur in
Cass. descriptione vs. 362: (/n poenas signata suaa elc) doncc cum vs. 404: (Nec graviut cedit
etc.) ad caniculae descriptionem reditur. Quae quidem carrainura conturbatio tara aperta est,
nt neque Scaligeri sagacitatem efFugere, neque cius correctio a quoquara improbari potucrit.
Ego vero, quura quaererera, unde haec confusio exorta esset, facile in id deducebar, ut folia
quaedara perverse complicata esse putarem. Idque an recte iudicarem inquisiturus, octoginta
octo omnino carraina turbarl, quadraginta autera et quatuor post aequalera numerum non
recte reiecta esse videbara. Unde efficiebatur, ut in unaquaque cod. eius, undc no«tn de-
scripti sunt, pagina viceni bini versus es&cnt conscripti ; quod si hos versus 22 quatuor !n-
scripseris paginis, ac perverse complicaveris folia, iit prius posterius fiat, eum ipsum habebis or-
dinem, quera codices offerunt perversum; rite composita verum rerum tenorem monstrabunt.
Quod quum per se iucundum ,sit invenisse, tum utue fuit. Nam primum ii versus, quos intra
hos 88 spurios indicavit Bentleius, (non ego), ad iustum numeriim sunt retinendi; unde con-
sequitur, aut* non esse spurios, aut interpolationem ad remotius saeculum esse rcferendam,
quam et versuum indoles suadet et putabat Bentleius. Atqui si inde a vs. 361 ad initifl libri
primi retrorsum redeas, paginarum rationem a nobis inventam nullo modo constare vidcbiSf
nisi versus faaud paucos cura Bentleio tanquara suppositos eiemeris. Unde rursus efficitur,
ut aut Bentieius in singnlis erraverit, aut ut iatcrpofationes non omnes eodera aevo illatae sint

— 19 —

referaf:, (Aen. V, 613: Tum rapidus iam dudum arcu contenta parato Telatenens —
Jam vacuo laetam caelo speculatus etc.) tamen auJacia vix excusanda insignis est in
TS. extremo, cuius haec est sententia: Sirius occidens et pruinis et gelu saerus or-
bem fulgentem ita deserit, quasi solis sit yacuus , i. e. quasi soli calor omnis exemptiu
Bit j quod alius fortasse dixerit : Ceu vacuum solis fulgentem deserat orbem. Sed quan-
tumvis facilis haec emendatio videatur, non eam in Manilium inferre audeam. Huc
refero II, 44: nata per herbas fata^ i. e. mortem natam. IV, 185: Sunf quorum simi-
les aidmos nec moerua frenent , Sed pecudum in membris media grassentur in urbe , Et
laceros artus suspendant fronte tdbemae^ Luxuriaeque parent caedem mortesque lucrenwr-
Ubi animadvertis primum laxiorem orationem , qua in ts. secundo nominativus qui
mente addendus omittitur. Postremi autem versus varie ab interpretibus vexatf haec
est sententia : Caedem pecorum non qnaerunt ob aliam causam, sed ob unam laxu-
riam i. e. animi causa, quia caede gaudent, neque aliud lucrum expetunt, nisi moB-
tem belluis illatam. Gladiatores enim et bestiarios intelligit, unde tabernas patet ad
eum morem esse referendas , quo ad alliciendam plebeculam rudes quasdam ludo-
rum picturas illic solebant proponere, qui munera edebant; cf. interprett. ad Hora^
Serm. 11, 7, 97. Adde II, 584: Lis una fuit per secula mortis, Alter quod raperet fa-
tum, non cederet alter. De Oreste et Pylade loquiturj quam audacter, ipsa verba
clamant. Praecipue vero in figurarum licentia ea audacia cernitur. V, 582: inque
ipso rapidum mare navigat ore. Quia enim ad mare interdum poetae referunt, quae
sunt nautarum, cf. Dralienb., ad Sil. in, 157; hic iam in ore belluae marinae navigare

scd aliae fuerint in autographo ipso, allae accesserint in codd. nostris. Deinde vero Icmniata
adscripta marginibus, et Lips. scholia recentiora esse apparet, qiiam cod. autogr., quippe quae
ad ordinem codd. perversum satis pingui iudicio adaptata sint. Unde porro concludas, non
ab eo quidem potuisse, qui talia lemmata et scholia vel adscripserit vel tulerit, versus excussos
esse satis eruditos, quos inter spurios Bentl. haud paucos retulit. Postremo (nam quum latius
illius inventi iitilitates pateant, libri primi me finibus nunc contineo); alins locus L. primi
impeditissimus hinc lucem accipit. Nam postquara solis cursum per singula signa menstruum
docuit, vs. 557. ita pergit: Nec mirere vagos partua eadem esse per astra, Et mixtum ingenti ge-
neris discrimine fatum, Singula cum tantum teneant, tantoque ferantur tempore; sex tota surgentia
sid^a luce — Ita quidem illa oratio finitur. Sed quis non primo statim adspectu truncatam
apodosin videat? INam scntentia haec est: Quod si quis miretur, unde tanta morum huma-
norum varietas oriatur, quum tamen singula signa per integros menses in caelo consistant; is
sex unoquoque die signa surgentia — reliqua desunt. Neque quo ca dimidiata sententia ^it
deducenda latere potest. Est autem haec fcre: is sex per diem surgentia si^na, totidemqne
nocturno temporc pcr caelum volitantia memincrit: diiirno qnidem caeli motu, quum supra
de solis cursu annuo cgcrit. Quod quum viderem, intercidisse versum dudum iiidicabam.
Neque haec una labes est. Namquc post versus trcs, quibus transitum parat ad doctrinam de
zonis caclestibus, ita pergit: Circulus ad boream fulgentem sustinet Arcton, Sexque fugit solidoM
a eaeli vertice partes. Ad quod Bcntl: >Quota pars circuli sunt sex istae solidae ? hoe non li^uet.
Forsitan anctor dederit: Sex e triginta fugiens a vertice partes. Eudoxum Cnidium scquitnr,
qui totum meridianum in partes 60 divisit; ut a polo ad polum sint 80. Ergo circulum hunc
dcscribit non ad Bomae situm, sed ad Cnidi, ubi elevatio poli cst graduum 36. < Quae verba
quo accuratius intelligas, haec addenda- videntur: Circulus arcticus non ut apud nos ita apiul
antiquos stabilis erat; sed centro slabili usus stellae polaris, radium mittebat ad ea signa, quae

— fiO —

ipsam mare dicere audet. V, 590, videt Andromeda adnantem sibi poenant^ i. e. bel-
luam, cui m poenam parentum erat proposita. IV, |30, nec, nisi fata tulissent:
Captus et a captis orbis foret ; (i. e. nec Romani, cpiorum iam urbs a Porsena expu-
gnata esset, postea orbis cepissent imperium;) igne sepulto Vulneribus vietor repetisset
Mucius urbem, Quem locum, nisi forte coniectura iuyandus ridebitur, ita interpre-
tabere : Vulnera a poetis haud raro pro instrumento yulnera inferente scribuntur, ut
pro basta, ense, venabulo. Eo more, sed licentius, nunc manus, quae -vulnera intule-
rant, vulnera ipsas appellat, eisqiie sanguine stillantibus foculi ignem esse exstinctum ;
velut Senec. epist. 24 : Porsena spectator destillantis in foculum dextrae stetit. Sed vix

minqnam oceano mergerentur vcl nunqiiam essent sxib finitore; quo igitur maior elevatio
poli, eo iBngior radiiis ampliorqiie circuiiis erat borealis. Neqiie tamen liic erravit Maniliiis,
qaumRomae Gnidi elevationem sequitur. nam iisu iam tum erat receptum, utEiidoxicirciihim om-
nes ubique tenerent; undefactum,utsensimarcticus essetstabilis. Gemin. Isag.p.l9. inPetav.Uran.
''OfjLoioog $6 ovSt ol ci^KriKol aVc toIi» TFohaiv r^v t(rt}v cCTrcTctiTiv sxova-t xara Trdv
syKXifjLO, — Ka,Tci,y^d<povTct( fJi,ivTOi ye Troia-M ul ^spi<pi^iioi,t tt^os tw iv rp 'iLXXdSt
OfidyOVTCt, cf. Glcomcd. dc contcmpl. corp. cael. I, S. et ibi Tlieop. Schmidt p. 100, sq.,
egregie de circulo arclieo disputanten^. <^iiam late arctici fines apud Eudoxum patuerjnt
proptcr sqq. adponam- Hipparch. p. 206. in Petav. Uran : Kctt (pt](riV (Eudoxus) gjr' CCVTOU
KStcBcu Tov Ss oiohsqov ufjuov Tcy ' hpKTo(pvKaMq, Kat to, oivcoSsv tov ts^Pccvov Kctt
T^v Ke(petXijv Tov ^tcc tZv"aoktci>v opsag ' Ttj^ ^i Kv^oti KOtt Tijg Ss^teig TrTepvyog tov
epvtS-og Tci otvoo-^sy ' tov ^e Ktj^peag to <rtjSog — ehcc vtto Tovg ef,fn-po(Bi'ovg TroSetf
Ttjg fJtsyaXtig ocPKTOV. etc. Scd ut ad Bentl. redeamus, acute profecto ille perspcxit, non
posse e Manilio, quotae istae scx partes essent inlelligi; sed avertl eam obscuritatem eius cor-
rectione negamus. Ut enim de libcriore verborum mutatione taccam, unde iam magis pateat,
qiiotae sint hae triginta, quam qiiotae illae sex fiierint? Quae quiim ita essent, non uniim ver-
sum, eura de quo supra dispiitabamus, interiisse, sed alios complures, quibiis meridianus in
60 partes divisus ostenderetiir, probabile putabam; eoqiie magis, quod ipse poeta v. 539. pro-
fitetur se velle docere: quantum convexo mundus Olympo Obtineat spatium, Nunc vero prae-
stanti testimonio et plane insperato corroborari meum iudicium video, Iterum cnim in (Jodd.
versus miscentur, ut post vs. 536: ISec cadere in terram pendentia sidera caeli perverse sequantur
VS9. 564 — 609; deinde demum vss. 637 — 563. Quas quum quatiior paginis diviseris, videbis in
altero folio fuisse 46, in altero, iniuria reiecto post alterum, tantum 38, vel, adnumerata ca-

Situm inscriptionc, 39. quoriim si priori paginac 22 dederis, adversac relinqiientur 16 vel 17;
ecrunt vel 6 vel 5; illi ipsi, inquam, quas desiderari videbam iam dudum. Sed alia in his 17.
inquirenda siint; finiuntur enim duobus his : Circulus a summo nascentem vertice mundum Per-
meat Artophylaca petens per terga draconis. Post quos in Goluro describendo pergitur: Extre-
mamque secans hydram mediumque siib astris Centaurum etc. Duos autem illos quum Scaligcr ad
ooluros referret, (feccrat id autem ob inceptam iam circuli arctici descriptionem vs. 537: Cir-
cuhts ad boream fulgentem etc.) plane absiirde dici' aiebat mundum nascentem ct alia quorum in
coluris nullus locus est. Niinc autem, quiim eos reclius ad priores versus retiilimus, nascentem
mundum esse sidera e mari orientia scii finltorem, nullo negotio vidcmus; eo vero circumfe-
rentiam c. arctici terminari modo docuimtis. Exoritur ergo iam qiiaestio, ulrum <Iuo hi versus,
quos Scaliger damnavit et Bentleius, sint spurii piitandi, an vs. 537: Circuhis ad hoream, an
neutri. Excipiunt se autem ita: Circulus a summo nascentem vertice mundum Permeat, Ar-
etopkylaca petens per terga Draconis; Circulus ad boream fulgentem sustinet Arcton, Sexque fugit
sobdas a caeli vertict partea. E quibus primus milii certe nequaquam ab interpolatore venisse

^ — £1 —

credibilis ea et interpretatio et oratio yidebitur, praesertim iis, cjui Manilii ingenium
minus norerunt. Necpie enim conferenda est, audacior rel ipsa, oratio German. Arat
T. 365: Phaethonta, Vulnere reddentem flammas Jovis, quod recte cepit Orell: e rul-
nere suo etiam tunc fumante quasi reddentem, eflflantem flammas Jovis. Quod nisi
oaute agendum sit, corrigam: Ignibus ultus Vuhiera, bis victor repetisset Mucius w
bem; iterum Senec. epist. 66: Mucius inermis et mancus et illa manu trunca reges duof
vicit. I, 96'' Nec priiis imposuit rebus finmique manumque, (solertia) quam etc. . Quem
locum yarie tentarunt; nam manum imponere esse rem gerendam adgredi, in opere
finiendo necessario dici ultimam manum. cf. D^orrille ad Charit. p. 488 j Barth. a4

videtur. Nam primum, si vss. sqq. (Extremamque secana; quae sane capite trunca esse in
Oculos incurrit) aliquod comp]ementum desiderare librarius videbat, cur addebat, quke a4
borealem circulum pertinebant ? cur non, quae ad coluros? praesertim cum superscriptio: Df
coluris proxime ante liunc versum praecederet? Dein.de carere finitore in circ. arct. non pos-
sumus, qui tamen omisso hoc versu nusquam est. Denique ad ipsum te iudicem provoco, an
haec plcna Iiuius circuli descriptio viden debeat: Circulus ad boream fulgentem sustinet Arcton?
Itaque primum versum omni modo servandum esse aio, praesertim quura sit linitoris nientio do-
ctior, quam_ quae interpolatori ei tribui posset, a q«io est vs. insequens: Permeat Arctophylaca.
Primum enim, Arctophylaca qtiis ferat? Neque ego, qua coniectura is iapsus eximi qiieat, in-
verUo. Nam possis tu quidem Arcturongue corrigere (cf. J. H. ^/oss ad Arat. Pliaen. v. 91).
Sed neque hoc, neque aliis nominibus Man. iltitur, quae apud alios pro Arctoph. inveniuntur. nec
«nde haec nominum mutatio exorta sit, facile dicas. iJeinde, quod maius est, hic versus arjctioribus
finibus circ. arct. includit, quam Eudoxi rationcs patiutitur; nam utlocus ex Hipparcho supra ad-
scriptus demonstrat, non pehY Arctophylaca, sed secat, neque per terga Draconis, sed per caput dud-
tur; eamquerationem etiamManil. sequietaliaprobant etvs,ipseS37:/Mi^en*e»i sustinet Arcton.i, e.
in eo circulo ursa maior pedes fulcit — oVo TCWff ifJLTFpo&iovg TToSetq Ttjg [My. ct^^KTCV.
Est igitur hic versiis haud dubie abiiciendus. Nec tamen magis fcrendi, qui nunc se excipiunt:
Circulus a summo- Circulus ad boream. De qnibtis quid statuam, nondum mihi liquere profiteor.
Nam quum in folio vss. 46 habeamus, non 44; duo csse in iis spurios, licet suspicari. At
vero eos esse hos ipsos, non consequitur; neque milii tales videntur, qui per se damnari de-
beant. Hoc lamen versui: Circulus ad etc. obstat, quod ficlus esse videtur ex L. IV, 162:
Cancer ad ardentem fulgens m cardine metam. Sed utcunqiie se ea res habet, id quidem con-
stare puto, verba: Circulum ad boream csse delenda, quibus, quum verum descripti<mtsH§itiura
post 46. vss. esset reiectum , truncata scntcntia aliquo modo resarciebatur. Cui fraudi exime2ni«ie
variae viae sunt. Possimus enim vcstigia vcrae lcctionis in adulterino quaererei quem abie-
cimus^ Permeat artofiloca (sic. enim codd.) Unde facias: Circulus - nascentem munaum Permeat
ac filo^fulgentem sustinet arcton. (Saepissime Man. circulorum lincas filis adsimilat). Ut dicat
circuli radium a polo ad finitorem pertinere, circnmferentiam duci sub pcdibus Ursae. Verum,
quanquam circuli ambitus illo uno nominato sidere satis indicari videtur, Bon tamen is Manilii
mos est, qui quaecunque signa tanguntur, ordine numerat. (^uapropter similius veri est, in
vss. sex vel septem deperditis buius etiam descriptionis partem esse ablatam; ut unus tribuatur
signis diurnis, duo Eudoxi gradibus, tres vel quatuor circulo arctico. — Pauca adiiciam:
Qentleius sex versus cum 539'^' hinc amotos post vt. 274. collocavit. Id noslra vcrsuum dinu-
meratio non patitur, probabiturque, quum ad cos pervenerimus, nullam, cur transponantur,
adesse causam. Denique inter versus confusos superiores (88) et hos alii intersunt non turbati
88. Unde apparet, folia fuisse non quater plicatavel saepius, sed duplicata omnia. (^uod si in magna
hac foliortim forma viceni tantum bini versus paginis erant inscripti, non improbabile est,
cod. istum fuisse litcris cxaratum quadratis. Cui rei si alia accedent testimonia, magna inventi
erit ad errores eximendos utilitas, qui plerique ex literarum ductibus non acriter inspectis
oriuntur. —

^ «« ^

Gf at Cyneg. 6 ; Cort. ad Lucan. V, 483. Quare cum libris intcrpolatis omne» lege-
runt Jinemque modumque. Non recte ; nam modum imponimus, quum ragas libidines
finibus yeris includimus , illa yero solertia cunctas res insatiabili cupiditate petebat
noscendas. Itaque recte Bentl. resti.tuit manumque', sed cur ita scribere liceat, aon
adiecit. Fer iv Sia ovolv Aixit Jinemque manumque^ i. e. ultimam manunu Sed quia ali-
ter dicebant finem imponere^ aliter imponere manum^ et utrumque dudum 'quasi ia for-
raolam abierat, nemo, qui esset Romanus, ita loqui potuit, ut facit Man. — 11,581: Idcirco
nibil ex semet natura creavit Pectore amicitiae maius. Amician pectus multi dixerunt,
cf. N. Heins. ad Orid. Art. Am. I, 585 j amicitiae pectus Stat. Silv. IV, 4, 102, ubi
•vide Marlil., et alii serioresj nemo, quod sciam creare pectora anucitiae naturam; quare
multi multifariam correxerunt , (cf. Jeyer. ad Lucan. III, 406.) non ego ; complures
enim, ut saepo, figuras cumulat ; sententia est : natura amicds fidos paucos procreat.
Eodem pectoris nomine licentius utitnr Y, 530; sub geminis natus: dotes sahus cum
pectore iungit. Nam dixit quidem Horat. Epist. I, 4: Non tu corpus eras sine pectore^
sed. in antithesi; hicsaltatio ev^vS^flog (quae et ipsa mire dicitur: dotes saltus) vix sibi
opponi simplex pectus patiatur. Cui conferas II, 666 : Nec metuit sine corpore quen-
quam Scorpios ; i. e. sine alio sidere -vel comite. Quod unde explicationem babeat,
Tide in Yiger. de Idiot. Gr. L. sub roce (TCDfMtros, Nec abhorret III, 230, quibus
in Centauri corpore sors est Nascendi; quamquam bic quidem ex moreLatino loquitur;
quid loci distent, me interprete non eget. Liberiorem ad gram. orationem vide II,
571 : Inque odium generat partus et rrmtua velle. Quamquam enim infinitivi pro sub-
stantivis frequentes, non tamen ut a praepositione in pendeant, vel opponantur sub-
stantivo, ut bic odium et mutua velle, i. e. odium et amicitia. I, 156 : Fluctusque natan-
tes aequora perfudit, i. e. fndit per aequora. Quid omnino verba Latina, quando prae-
positiones sibi innectant, patiantur, nec brevitatis huius est docere, neque consilii.
Hic pauca de praep. per paucis tetigisse sufiiciat. Cum hac praep. verba tantxmi neu-
tra ita iunguntur, ut sive cum verbo copularis, sive substantivo suo apposueris, in
forma orationis nihil mutetur, ut percurrere maria, currere per maria. (Tacco nunc,
perire aliquem et similia ; id tantum moneo, apud Terent. Eunucb. 1, 2, 25, huc atque
illuc perfluo, non mutandum yideri in: huc atque illuc perpluo, ut Bentl. statuit, acute
ut solet disputans.) Sed in verbis transitivis verboram vel rectio vel vis praepositione
mutatur. Velut perfundere caput unguentis si verbo simplici eloqui velis, dicas oportet :
fundere tmguenta per caput. Pervidere autem vi mutata est accurate oculis perlustrare.
Quamqnam huius ipsius verbi fortasse exceptio apud Horatium est, Sat. I, 3, 25:
Quum tua pervideas oculis rrmle lippus inunctis. Ubi quum pervidere non posslt esse
acriter percensere, vario modo corrigunt. Sed non potest, ut videtur, ulla conie-
ctura inveniri, quae cunctis placeat, unde ab ipsoHoratio venisse dicas pervidere i. e.
ocolo celeri percurrere vitia. Ea quidem licentia nunc Manilius utitur: aequoraper.

■^- 28 —

' fudU; ita tamen ab Horatio deflectens, ut hic possis orationem solrere: fudit per
cequora; non aeque apud Horat.: videre per vitia. Nore etiam I, 228: Qidbui ille su-
pervenit astris, quod quatenus ab aliorum usu recedat, Lexica possunt docere. Gra-
tiora sunt alia; yelut I, 409: Pars iuvenis tergo pectus commissus equino; cui
adde accnsat. pectus licentius positum. III, 434: totidem per partes sic breviantur;
<Iuod verbum serius in usum yenit omnium. V, 165: tantos, i. e. tot orbes. V, 577:
promissu, quod unus Manil. habet. V, 565: resonavit; II, 111 et 113: rrutto^ quod; m,
20: memorat, quod. Quid, quod fortasse bijerum scripsit pro semi/ero ? 11,230; V,15.
Utnmique enim locum Dentl. interpolatum censet. itemque I, 170. nussurus iamque
sasittam; ubi que abundat Immanem, ut in epico, parenthesin V, 94 propter longi-
tudinem non adscribo. Nec minor iicentia in verbis ordinandis: I, 435: (Gigantes)
arma importantes e rupta rruitre creata, Discordes mltu, permixtaque corpora partus.
II, 14: et primos titubantia sidera partus II, 663: Et duo centauri licet uno cor-
pora textu. Volebam de usu praepositionum per et sidi Maniliano quaedam ad-
ponere; sed poterit ea disputatio commodius ei quaestioni adiungi, quam de versibus
suppositis instituere in animo est. Nunc quidem id mihi eflFecisse videor, ut quando
et quis Manilius fuerit, tum quali ingenio usus, paulo certius quam antea constet
Quibus inventis tutius procedere licebit ad singulas carminum difiicultates et iudi-
candas et explicandas.

-^ Index locorum, de quibus in hac dissertatione tractatur:

Anthol. Burm. Lat. Tom. II, 5, 15 epigr. expl. p. 5, not. d. — Anthol. Palat. Jac. iX,
178 epigr. expl. p. 6. — CatulJ. 68, 75. exp/. pag. 2. not. a. — Cic. Epistt. Q. F, II, 11. expl. p. 15. —
Grat. Cvneg. corr. vel def. vs. 21, 150, 293, 182, 256, 82, 93, 47, 131, 136, 148. p. 4 sq. not. d. -_
Horat. Serm. I, 3,25. def. p. 22. "- Lucil. Sat. 2 & 26. expl. p. 2. not. a. — Manil. defens. I, 24,
p. 17, 43, p. 17, not. g. 1041 p. 18. 533. sqq. p. 21, not. t. V, 54, p. 16. expl. I. 24. p. 17. 96. p. 22. 116.
p. 17. 156. p. 22. 405. p. 18. 409. p. 23. 435. ibid. 467. p. 16. II, 14, p. 23. 111 et 113. ibid. 233 et464.
p. 17. 571 et 581. p. 22. 584. p. 19. 663. p. 23. 666. p. 22. III, 20. p.23. 230. p. 22. 431. p. 23. IV, 30.
p. 20. 165. p.23.182. p. 18. 185. p. 19- 286. p. 17-554. p.7.602. p. 16. 605. p. 17.707. p. 18.739.
p. 18. 778. p. 7. 823. p. 17. V, 199- sqq. p. 4. not. d. 329- p. 7. 530. p. 22. 582. p. 19. 690- p. 20. 763.
p. 6. sq. corr. I, 82. p. 18. 557 sqq. p. 19 sq. not. t. 521. ibid. II, 31. p. 21. 629. pag. 9. not, k.
V. 780. p. 7 sq. — Nemesian. Eclog. I, 40. expl. p. 5, not. d. — Ovid. Heroid. XV, 161; Met. II,
534; III, 476; VIII, 580; XI, 340; XII, 11. €xpl. p. 2. not. a. — Pervig. Ven. v. 23. corr. p.9. —
Plaut. corr. Amphit. V, 2, 4. Pfeud. I, 5, 61. Asin. U, 3, 13. p 1, sq. not. a. .— ScripU in
obit. Maec. 126. expl. p. 2. not. a. — Terent. Phorm. III, 2, 17. corr. p. 2. not. a. Eun.I, 2,
25. defens^ p. 22. — TibuJl. I, 5, 12. exph p. 2. not, a. — VeJIei. U, 99. expl. 8. not. d. 11, 105.
corr. p. 5. not. c. II, 99. tent. p. 7. not. h. — Yirgil. expl. Aen. VIII, 522; XII, 731.
Georg IV, 455.

Pag. 3, not, b. ]. 2 a fin. leg. quam, non quum.
» 9, not, ii, 1. 11. leg. stiidiorum, non passuum.
» 12, not. p. 1. 1. leg. arbitror, non arbritror.